TRABZON VE HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRK’TÜR

Pelasglar Kimdir, Trabzonun Şehri’nin İlk Kurucuları Pelasglar mıdır?

Son yıllarda özellikle Alman araştırmacıları tarafından, Trabzon Tarihi hakkında yeni bir iddia ortaya atılmıştır. Birçok Alman arkeologun yansıra yerli araştırmacılarımızdan birçok kişinin de yazılarında bu tezi ele aldıklarını görmekteyiz. Trabzon Tarihi hakkında birçok kaynakta, Trabzon şehrini kuranların Pelasglar olduğu bilgisi üzerine bu konuyu ele almanın ve bu konu hakkında iddiada bulunan Hüseyin Hüsamettin Efendi ve Frederich Horonzy de eserlerinde aynı görüşlere yer verirler ve Trabzon ve havalisinin Orta Asya’dan gelen milletler tarafından kurutluğunu düşünürler.  Yazarların görüşlerini ve dayandıkları tezleri masaya yatırmanın yaralı olacağını düşünüyorum. Antik çağda Trabzon Tarihi hakkında bilgilere ulaşmak isteyen her kişi, sık sık şu cümle ile karşılaşacaklardır. “Son yapılan araştırmalara göre: Trabzon’un kuruluş tarihi M.Ö. 2000 lere dayanır”. Fakat hiçbiri bu son yapılan araştırmalardan ve kimler tarafından yapıldığından asla söz etmezler. Yaptığım araştırmalar sonucunda Trabzon’un kuruluş tarihini M.Ö 2000 li yıllara dayandıran kaynak eserler genelde Alman araştırmacılar tarafından kaleme alınmış eserlerde yer almaktadır. Bu yazılan eserler içinde en önemlisini, J.P. Fallmerayer’in ‘ Geschichte Des Kaisertuns Von Trapezunt’ adlı eseri temel oluşturuyor. Birçok yazar, Fallmerayer’in Trabzon Tarihi hakkında yazdıklarını çok farazi şeyler olduğunu düşündüğü için olacak ki; hiçbir zaman kaynak olarak onu göstermemişlerdir. Yazarın Trabzon Tarihi hakkında farklı görüşleri ve eserin Ahmet Cevdet Eren tarafından çevrilmiş bir nüshasının şuan Türk Tarih Kurumu tarafından basılmaya hazır bir şekilde bekletilmesi sebebiyle incelenmeye değer bir kaynak olduğu kanısındayım. O halde konu başlığı olan ve Fallmerayer’in tezinin ana kısmını oluşturan, M.Ö 2000 li yıllarda Trabzon şehrini kurduğu iddia edilen Pelasglar’ı bir inceleyelim. Pelasglar Antik çağlarda belli nedenlerle Orta Asya’dan çıkıp, Kafkaslardan geçerek önce Anadolu’ya daha sonra Akdeniz yoluyla İtalya’ya göç ettikleri düşünülür. Burada Roma İmparatorluğu’nun temellerini atan Etrüsk halkının sadece bir bölümü olduğu ileri sürülür. Büyüka, Pelasg adı ile efsaneleşmiş kavimin anayurdunun Kafkasya da ve adı ”kolhid” diye geçen bir bölge olduğunu iddia etmekte ve bölge sınırları kesin tayin edilmemekle birlikte Büyük Kolkhia sınırlarının Trabzon ile Kafkas sıradağları arasında gösterir106. Şunu da eklemek gerekir ki; modern tarih de Pelasg adı pek geçmez, bu adın yerini Yunanlılarda Akalar alır. Hiti belgelerinde ‘ Achahijava’ şeklinde gecen Akalar, Anadolu kökenli olup Argos adı ile bilinir. Akaların nerden geldikleri tespit edilememiştir ama Anadolu’dan Yunanistan’a geçtikleri görüşü ağırlıklıdır. Fallmerayer, Batının ham kültürünün Doğu’dan ve Kafkasya’dan Avrupa’ya yayıldığını ileri sürerek “ En eski Yunanistan ve en eski Grek şehirlerinin Attika da, Doris’de değil aksine Kafkas vadilerinde, Pontos Euxionus’un doğu sınırlarında aramak lazımdır” der. Devamında “ Deniz kenarındaki Trabzon çok Eskiçağlarda Grek halkından Pelasg’ların bir kuruluşudur” ifadesini kullanır109. Eski Hind’i terk ederek kuzey batıya doğru yürüyen Aryanili kabile göçmenlerinin öncüleri olan Pelasglar yani Etrüskler, Kafkaslardan gelip Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Trabzon şehrini kurmuşlardır. Buradan Yunanistan’a geçerek o zaman ıssız olan Yunanistan’ın Arkadia Bölgesi’ne yerleşmişlerdir. Şemsettin Sami ve Ahmet Ağaoğlu’da Etrüsklerin Kafkaslardan Anadolu’ya geldiklerini kabul ederek bir bakıma Fallmerayer’in iddiasını desteklerler. Bütün yazarlar Etrüsklerin doğudan Anadolu’ya geldiklerini kabul etseler de, Doğu Karadeniz’e yerleştikleri henüz kabul edilir bir gerçek değildir. Etrüsk Tarihi hakkında uzman bir tarihçi olan Alman W. Brandenstein ‘Etrüsklerin menşei’ adlı eserinde, Etrüsklerin yazıları, sanatları, arkeolojik yönleri, dinleri ve dilleri üzerine yaptığı derin çalışmalardan sonra, şöyle diyor: “ Küçük Asya’nın güneyinde yer adları konusunda ‘Na ‘eki sadece Kaldilerde kullanılır. Kaldi tanrısının oturduğu şehre ‘Tarchu’ yani ‘Kaldina’ dendiği gibi, Etrüsklerin tanrısı olan ‘Tarchu’nun oturduğu şehre de ‘Tarchu- Na’ denir”. Brandenstein, Etrüsklerde geçen yer adları ile Kaldilerde geçen yer adlarını karşılaştırarak, Etrüsklerin Doğu Karadeniz Bölgesinde oturduklarına dair kanıt olarak şu yer adlarının son eklerini gösterir: “Etrüsklerde: Vetlu- Na, Tarku- Na, Puplu- Na” ve “Kaldilerde: Hatti- Na, Haldi- Na” gibi. Bölgemizde yer adları çok değişmiştir ve değişmeye de devam etmektedir. Buna rağmen M. Kiepert’in kayıt ettiği bazı yer adları vardır ki; Brandenstein’ı destekler niteliktedir. “Ziga- Na” bunlardan biridir. Bir diğer yer adı, “Magna- Na” gibi, bunlara sayısız örnek verebiliriz. Ayrıca “Magna- Na” ismi, A. Bryer ve D. Winfield’in “ The Byzantine Monuments and Topography Pontos” adlı eserinin birkaç yerinde de geçmektedir. Trabzon’dan İran’a giden eski Roma yolu üzerinde Trabzon’dan 20 mil uzaklık da gösterilen bu tarihi yer bugün Maçka’ya bağlı Hortokop Köyü’nün en yüksek zirvesinde bugün Hortokop Kalesi olarak bilinen mevkide yer alır116. Bunlardan başka Kommenler’in kroniklerinde geçen: Vida- Na (Giresun çevresinde), Dira- Na (Yomra ilçesi) gibi kroniklerde sayısı örnekler bulunmaktadır. Trabzon şehrinin M.Ö. 2000 yıllarında Pelasg’lar tarafından kurulduğu tezi özellikle Alman araştırmacılar tarafından güçlü bir şekilde savunulmaktadır. Bu gün arkeolojik ve yazılı belgeler ışığında bu tezleri onaylamak çok zor olsa da, bunları tamimiyle farazi olarak kabul etmek de haksızlık olur. İlerleyen yıllarda Doğu Karadeniz Bölgesi içinde yapılacak sistematik ve arkeolojik çalışmalar ile bu konunun da aydınlığa kavuşacağına şüphe yoktur.