TRABZON HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRKTÜR - 3

İbret: Canik, Karahisar havalisi ötedenberi Ali paşa hanedanının yedi (el) tagallüp (zorla gaspetme) ve tasallutlaarından (musallat olma) olarak ahalisi kendilerinin esirleri hükmende idi. Ancak mumaileyh Hayrettin paşanın Kuvvei askeriyesi ol havali ahalisini böyle tahtı tahakkümünde tutmaya vafî (kafi) olmadığından ahali bilittifak paşayı mumaileyh üzerine hücum ve ıktıham (saldırma) ve o dahi müdafaya kıyam birle (müdafaya "kalkışma) dairesi halkından ve müteallıkatından (yakınlarından) pek çoğu maktul ve kendisi dahi bir tarafta mahzur kalmış idüği haberi Dersaadete vasıl oldukta Sinop Muhafızı Süleyman Feyzi paşanın Hayrettin paşayı ahali yedinden (elinden) tahlis (kurtarma) ile makamı emarete ık'at (oturtma) etmesi ba emri "alikendiye iş'ar olunmuş idüğünden ahali merkume istima edicik (duyunca) söz anlayanlardan birkaç kişi dersaadete gelerek Hayrettin paşanın mazalimi (zulmü) ve taaddisi (tecavüzü) besişekva (çok şikayet) ve bu hanedandan devleti aiiyeye hayır gelmez ve devleti Aliyenin edna (en küçük) bir bendesi (köle) canik tarafına gelirse ahali inkıyat (baş eğme) dan maada Hayrettin paşanın taahhüdü 600 kiseyi dahi tayyıbı hatırla (gönül hoşluğu ile) eda edeceklerini (ödeyeceklerini) müddea (dava) etmeleri üzerine dergahı Ali Kapıcı başlarından, sabıka Kıbrıs Muhassılı (Tahsil memuru) olup raayaperverlîğe maruf olan Hacı Osman ağa uhdesine. Hassa silahşörlüğü ve mirahuru sanipayesiyle Canik MuhassıIlığı tevcih olunup badehu Hayrettin Paşa dahifol-tarafta idam ile seri maktulü (kesik başı) dersaadata irsal kılınmış ve müteakiben Filibe de merfuulvüzera (vezirliği kaldırılan) mukim olan embisi salifüzikir (yukunda sözü geçen) Mikdat paşa dahi orada idam olunmağı, Hayrettin paşanın seri maktuundan (kesilmiş başından) cend ruz (birkaç gün) sonra Mikdat paşa dahi başı dersaadete getirilerek babı hümayuna" vazolunmuştur (konulmuştur). Cevdet Paşa tarihicik 5 sayfa 103 de dendiğine göre Kemal Karadeniz ve Şakir Şevketin Trabzon tarihinde Mikdat paşanında Kuğu zade Süleyman paşa tarafından kestirildiği hususu yanlış olduğu anlaşılmaktadır. Yukarıdaki satırlardan ahayiye zulüm yapanların ve devlete hiyanet ve kendilerini eşkıya zulmünden koruyan ve devlete iyi hizmet eden Kuğu zade Süleyman paşa da eceli mevu diyle kendi yatağında ebediyete intikal ediyor. İbret verici ve biz ahfadına iftihar vesilesi olan bir levha Cenabı Hak gani ganî rahmet ve mağfiret etsin. Amin.

b.Orduyu Humayunun İbrail tarafına uburu (geçişi): Hic. 1203 senesi Şevvali Mükerremenin 23 ve Temmuz 1788 ayının 5 ncı Cuma günü Serdarı Ekrem Haşan paşa orduyu humayunu ile Rusçuk sahrasında hareket edip 5 nci günü silistire (İbrail, Rusçuk ve Silistire Tuna boyundadırlar) sahrasına vasıl birle gelir gelmez vakit ve hale göre veçhile hareket olunmak münasip olacağı müzakere olunmakla mezkur Foksan bozgunluğu haberi vahşet-eseri (korkunç) orduyu hümayuna varid olucak (gelince) Serdan Ekrem Müteeliim felem duyma) ve mükedder olarak hemen hemen Kemankeş Mustafa Paşa ve inayetinde bulunupda Başbuğluğunu çekemeyerek icrayi garez ve nefsniyet kaydında bulunan paşalara ve saire badii kuvveti kalp olmak kaba kuvveti bulmak üzere 3000 süvari bilirsal bulundukları mahalde sebat etmeleri için yazılar yazıldı.

1203 zilhiccenin 8 inci günü Serdan Ekrem dahi Tunayı geçerek İbrail muhazatında (karşısında) vaki Kral tepesinde naspolunan (dikilen) otağına (çadırına) dahil oldukta Foksan muhaberesinde bulunup bu kerre orduyu hümayuna celp olunan Mirmiranı kirandan Kürt Osman paşaya bir miktar atiye (ihsan) ile sol kol sergerdeliği ve Kuğu zade Süleyman ağaya mirmiranlık ile sağ kol sergerdeliği ve tevcih olundu. Elhastı Foksan vakasının intikamım almak üzere esbabı lazimeye teşebbüs alındı. (Mirmiranlık yani Beylerbeyi rütbesi paşalık rütbesidir. Sağ ve sol kol sergerdelikleri de Yeniçeri ve akıncılardan başka Anadolu ve Rumeli halkından muhabere edebileceklerden kurulu yardımcı hafîi orduların kumandanlığıdır. Cild 4 sayfa 258. 260’dır. )

c.Vak’ayı sene 1204 (Mil. 1789) Berveçhi meşruh (yukanda şerh edildiği gibi Bozeo suyu üzerine köprü inşa olunup usulü tahiifiyeye (yemin merasimi) icrasından sonra zilhiccenin 26 ıncı günü AsaKirî islamiye nenrı merkumu murur (geçme) ile Kenarı nehirde vakı Dolca sahrasına ve ferdası Remnik kasabasına 4 saat mesafede olan Remnik suyu kenarına vasıl mahalli merkum ise Fokşana 4/5 saat mesafelik yer olduğundan bir gün orada ikamet olunarak tecessüsü ahvali Ada (düşmanın ahvalini araştırma) zımnında çarhacı (keşif kolu) Abdi paşa ve sağ ve sol kol sergerdeleri paşalar birer miktar süvari ile ileri gönderilip Fokşana karip (yakın) kittiklerinde 500 kadar düşman süvarisine tesadüf bide cenge mübaşeret (başlama) ve hayli gülle ve dil (düşman ahvalini söyleyecek esir) aldıktan sonra avdet etmişlerdir. Cilt 4 sayfa 261

AÇIKLAMA: Görülüyor ve anlaşılıyor ki Kuğu zade Süleyman ağa Tuna nehri boylarında Osmanlı ordusunun yeniçeri askerinin dışında kalan ve ordunun kısmı küllisini teşkil eden (yardımcı veya hafif ordu) nun sağ kol sergerdeliğini (komutanlığını) yaparak muhabere meydanında mirmiranlık (paşalık) rütbelini kazanmış bulunmaktadır. Ayrıca ahaliye zulüm yapan canikli hayrettin ve mîkdat paşaların başlan kesilmek akıbetine uğramayarak, aksine vazife gördüğü Trabzon halkının kendi lehine mazbatalar tanzim ve mütesellimlik vazifesinden ayrılmaması için çabalar sarf ettikleri görülmektedir.

ç. Orduyu humayunun Şumnuya gelip meştanişin (kışlama) olduğu esnada Akkirman ve Belgrad ve semendre ve Fethülfslamın istila olundukları berminvali meşruh (yukanda şerholunduğu üzere) serdan ekrem ve sair rüesa melül (elemli) ve mükedderolduklan halde" ibraile gelip (tuna ağzında) fimabaid (bundan böyle) Tuna’nın beru tarafına güzar (geçme) olunmak lazım geldiğinde hemen Eflak (Bükreş'in merkezi olduğu Romanya’nın yansı) tarafının esbabı muhafazasına teşebbüs birle Kemankeş Mustafa Paşa ve Kuğuzade Süleyman paşa ve Depedelenli Ali paşa zade Muhtar paşa mayetlerine "birer miktar süvari itasiyle yergöyü tarafına irsal (gönderme) ve bahara kadar İbrailde ikamet etmek üzere Ortalar (tabur) tayin olunduktan başka piyade askerden Dalkılıç (kinişiz Kılıç elde-fedai) esamisi (isimleri) verilecek mücedden asker tahririne (yazılmasına) mübaşeret (başlama) olunmuştur. Cilt 4 sayfa 272.

d.Her ne hal ise. Donanmayı Humayunun bu suretle avdetinden Karadenize Emniyet bermenvali sabık (eskide olduğu gibi) Rusyahiar Akdemce (evvelce) Anapayı dahi istila etmiş olmalarıyla Anadolu canibinde (tarafında) vaki sevahili Bahribi yakın muhafazası lazım gelerek Mirmirandan Kuğu zade Süleyman paşaya derhal Trabzon eyaleti tevcih edilmiştir. Yıl Hic. 1203 Mil. 1788 denmektedir. Cilt 5 tertibi cedit sah. 129

Açıklama : Yukarıdaki satırlara göre Kuğuzade Süleyman paşanın Trabzon eyaleti valiliğini tayini 1203 yılında yapılmış oluyor, ancak aşağıda Süreyya bey bahsinde paşanın Trabzon Valiliği Hic. 105 olarak gösterilmektedir. Anlaşılmaktadır ki. fil hakika Süleyman paşa 1203 Mirmirandan Kuğu zade Süleyman paşaya derhal Trabzon eyaleti tevcih edilmiştir. Yıl Hic. 1203 Mil. 1788 denmektedir Cilt 5 tertibi cedit sah. 129