TARİHTE SURİYE HAKİMİYETİ İÇİN YAPILAN SAVAŞLAR

Mısır Sorununun İkinci Safhası

Sultan Mahmut, Kütahya Fermanı'ndan sonraki hayatını, kâğıt üzerinde kendisine ait olsa da fiilen kaybetmiş olduğu toprakları geri almaya ve Kavalalı'yı cezalandırmaya adamıştı. Bu amaçla Reşit Mehmet Paşa'yı güçlü bir ordu kurup Mısırlılardan intikam alması için 3 Kasım 1833 yılında Sivas Valiliği'ne atamıştı. Aynı zamanda Kavalalı’dan isyan yıllarını kapsayan dönemin ödenmemiş vergilerini talep etmiş ve hala Mısır askerinin bulunduğu Urfa, Birecik ve Rumkale sancaklarının yani Rakka Eyaleti'nin boşaltılmasını istemişti.

Mehmet Ali Paşa, Sultan Mahmut tahtta olduğu müddetçe İstanbul-İskenderiye arasında ilişkilerin düzelmeyeceğine ve kaçınılmaz son bir savaş için ordusunun mevcudunu artırmak zorunda olduğuna inanıyordu. Bu nedenle 1834 yılı başlarında İbrahim Paşa'dan Suriye ve Filistin bölgesinde zorunlu askerlik sistemini uygulamasını istedi. Ayrıca isyan yıllarında hazinesini tükettiği için acilen paraya ihtiyaç duymaktaydı. Suriye-Filistin bölgesinde vergileri yükselterek ekonomisini düzeltmeyi hedeflemekteydi.

Filistin’de işler Mısır Valisi’nin umduğu kadar kolay yürümedi. Bölgede geniş halk kitlelerinin katılımıyla Mısır yönetimine karşı büyük bir isyan çıktı. Ahalinin zorunlu askerlik sistemine tepkisi o denli büyük olmuştu ki, Mayıs ayının sonunda Filistin kontrol edilemez bir hale gelmişti. Binlerce Nabluslu, hazırlıksız yakaladıkları Mısır kuvvetlerini Kudüs yakınlarında sıkıştırmayı başardı. Üstelik Mısır askerinin durumuyla ilgili sağlıklı bilgi alınamadığı için çatışmalarda yaralanmış olan İbrahim Paşa'nın öldürüldüğüne dair rivayetler dört bir tarafa yayılmıştı.

Sultan Mahmut bu fırsatı kaçırmak istemediğinden, Mısır yönetiminden derhal Rakka Eyaleti'nin boşaltılmasını istedi. Hatta İbrahim Paşa'nın ölüm ihtimalini düşünüp Adana'yı Karaman Valisi'nin yönetimine bırakmaya karar verdi. Osmanlı yetkilileri bir yandan da Reşit Mehmet Paşa'nın Suriye bölgesine girmesini planlamış, destek için de İngiliz Elçi Ponsonby'e başvurmuşlardı. İngilizler ve Fransızlar, Rusların savaş çığırtkanlığı yaptığını, bu yolla Osmanlı Devleti'nin topraklarını Hünkâr İskelesi Antlaşması'na dayanarak işgal edeceklerini düşünüyorlardı. Bu nedenle ne olursa olsun Osmanlı-Mısır ilişkilerinin bozulmasını istemiyorlardı. Osmanlıları savaştan vaz geçirmek isteyen Ponsonby, Babıâli’nin Ruslardan yardım alması halinde İngiltere'nin de Mehmet Ali Paşa'yı desteklemek zorunda kalacağı uyarısında bulunmuştu. Aslında Ruslar da yeni bir savaşın çıkmasını istemiyorlar, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile elde ettikleri ayrıcalıkların ancak barış yoluyla devam edeceğini hesaplıyorlardı. Bu nedenle Osmanlı Devleti’nin savaşı başlatan taraf olması durumunda Rusya’nın Babıâli’ye yardım etmeyeceğini, ittifak antlaşmasının savunma amacıyla imzalandığını açıkça beyan etmişlerdi

Neticede, Avrupalı devletlerin baskıları ve İngiltere'nin yoğun çabasıyla Osmanlı yetkilileri beklemeye koyulmuşlardı. Ancak, bu sırada Mehmet Ali Paşa Filistin isyanını bastırmaya muvaffak olmuştu. Bu durum, Babıâli’ye karşı onun elini kuvvetlendirdiğinden yine Rakka Eyaleti'ni boşaltmaya ve vergilerini ödemeye yanaşmamıştı.

1834 Eylül’ünde Osmanlılar ile Avrupalı devletlerin baskılarından kurtulmak ve bunların dikkatlerini başka yöne çekmek isteyen Mehmet Ali Paşa, bağımsızlık ilanı planını uygulamaya karar verdi. Savaşı kaçınılmaz hale getirecek olan bu plana en sert tepkiyi İngiltere gösterdi. İngilizler, böyle bir kararın ölümcül sonuçları doğuracağını hatırlattıktan sonra derhal, Mehmet Ali Paşa'dan Rakka Eyaleti'ni boşaltması ve Osmanlı Devleti'nin alacağı olan vergileri ödemesini istediler. Neticede Avrupalı devletlerin baskı ve tehditlerisonucunda Kavalalı geri adım atmak zorunda kaldı. Aynı zamanda Avrupalı diplomatların yoğun çabası sonrasında Osmanlı-Mısır ihtilafına bir ortayol bulundu; vergi borcununun affedilmesi şartıyla Rakka'nın boşaltılması formülünü her iki hükümet de kabul etti.