TARİHİ KAYNAKLARDAN TARAMALARLA TÜRK DEVLETLERİ VE DEVLET ADAMLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRMELER

— KARA AHMED PAŞA ( ? - 29/9/1555 İdam) :           1553 - 1555 yılları arasında bir yıl, 10 ay, 3 gün Kanunî Sultan Süleyman devrinde Sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Enderun'dan yetişmiş ve

savaşlarda çok yararlığı görülmüş vezirlerdendir. Çeşitli hizmetlerden sonra Yeniçeri Ağası, daha sonra da Rumeli Beylerbeyi olmuştur. Bu sıfatla 1543 te Macaristan seferine giderek Valpo, Siklos kalelerini almıştır. Ondan sonra Macaristan Serdarı olarak Tamışvar ve Szolnok kalelerini almıştır. 1553 de Sadrazam oldu. Padişah ile birlikte İran seferinde bulundu ve faydalı hizmetler gördü. 29/Eylül/1555 gecesi Topkapı Sarayında boynu vurdurulmak suretiyle idam edildi. Vezirin öldürülmesi Sultan Süleyman’ın büyük haksızlıklarından biridir.

— RÜSTEM PAŞA: ikinci defa, 1555- 1561 yılları arasında tekrar sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Birincisi, 28/Kasım/1551-den 6/Ekim/1553 yılına, İkincisi, 29/Eylül/1555 den, 10/Temmuz/1561 tarihine kadar ki 14 yıl, 7 ay, 19 gün Veziriâzamlık yapmıştır. Asık çehreli, katı yürekli, entrikacı bir adamdı.

Osmanlı tarihinde rüşvet kapısını açmakla, saray kadınlarının 'saltanatının başlamasına sebep olmuştur.

— SEMİZ veya KALIN ALİ PAŞA ( ? - 1564 - 1565) :  1561 - 1565 yılları arasında Sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Hersek’de Praça kasabasında doğmuştur. Enderun'da yetişmiş, Kapıcıbaşı, Emir-i âlım 1546 da Yeniçeri Ağası, sonra Rumeli Beylerbeyi olmuştur. 1554 te Üçüncü Vezir olarak Kubbe Veziri olmuştur. 1561 yılında Sadrazam olmuştur. Bu makamda iken Avusturya ile yaptığı «cprag Muahedesi» Osmanlı Devleti için elverişli olmasından dolayı başlıca başarılarındandır.

İnce ve hafif ruhlu, lâtife ve nükteyi severmiş. Bir hayli hoş fıkraları vardır. Vadide bol olduğu için «Ali Paşa vergisi» sözünün bu zata ait olduğu söylenir. İmar hareketlerinde bulunmuştur. Babaeskide Cami, Zincirli Kuyuda Medresesi, Edirne’de Ali Paşa çarşısı da onun adını taşır. Sadrâzamlığı, 3 sene, on bir ay, 19 gündür.

— SOKULLU MEHMET PAŞA (1512-1579):    1564- 1579 tarihleri arasında Veziriâzamlık yapmıştır. XVI. Yüzyılda yaşıyan namlı Osmanlı veziriâzamı Bosna'nın Vişekrad ilçesine bağlı Rudo.

Sokuloviç köyünde takriben 1512 yılında doğdu. Boşnakça adı «Ayo» idi. Dayısı papaz olduğu için çocuk iken kilisede hizmet gördü. Kanunî'nin zamanında devşirildi. İslâmiyeti kabur etti. Mehmet adını aldı.

Sokuluviç’li olduğundan «Sokullu», boyu uzun olduğunda da «Tavil» adını almıştır. Devşirildikten sonra Edirne Sarayına gönderildi. Orada Türk ve Islâm terbiyesine göre yetiştirildi. Daha sonra Edirne’den İstanbul'a geldi. Topkapı Sarayında türlü hizmetleri ve işlerde hizmet etti. Gördüğü vazifelerde başarılı olduğundan kısa zamanda yükseldi.

1546 yılında ölen Barbaros Hayreddin Paşa yerine kaptanı derya oldu. İran seferinde gösterdiği yararlıktan dolayı vezir rütbesine yükseldi (1554). 1561 de şehzade Selim’in kızı İsmihan Sultanla
evlendi, 1564 de veziriâzam oldu. Namı ve memlekete hizmeti bu tarihte başlar. Sokullu Mehmed Paşa, Malta felâketini unutturmak için hasta Padişahı Avusturya üzerine sefere teşvik etti. Kanunî’nin
Zıgetvar kuşatmasında hastalanması ve ölmesi üzerine savaşı bizzat idare etti. Kaleyi aldıktan sonra İstanbul’a hareket etti.

Kanunî’nin ölümünü, askerlerden Belgrat’a kadar gizledi. Kayın babası II. Selim, zevkine düşkün olduğundan devleti egemen olarak idare etti. Don ve Volga nehirlerini bir kanalla birleştirmek istedi. Bunun için işçiler ve ustalar bile gönderdi. Fakat Ruslar’ın ve Kırım Hanının istememesi yüzünden vazgeçti. Eski Baharat yolunu canlandırmak için Süveyş Kanalını açtırmaya kalktı, bunun için Sudan'ı zaptettirdi.

Lâla Mustafa Paşa komutasında gönderdiği kuvvetler Kıbrıs’ı fethettiler (1570). Fakat bir sene sonra İnebahtı’da Osmanlı donanması büyük bir yenilgiye uğradı. Gemilerimizin çoğu battı (1571).
Yenilginin tesirini anlamak için yanına gelen Venedik elçisine :
«Siz bizim sakalımızı kestiniz, biz ise sizin kolunuzu» diye cevap vermiştir. Ondan sonra derya kaptanı Kılıç Ali Paşa'yı yanına çağırdı, beş ay içinde daha mükemmel bir savaş filosunun yapılmasını emretti. Kılıç Ali Paşanın tereddüt ettiğini görünce: «Paşa hazretleri, sen henüz bu Devleti Aliyeyi bilmemişsin. Bu devlet öyle bir devlettir ki, isterse donanmanın demirlerini gümüşten, iplerini ibrişimden, yelkenlerini atlâstan yaptırır» demiştir. Sokullu'nun bu ciddi emri karşısında Kılıç Ali Paşa, gemileri istenilen zamanda yaptırdı.
Bu gemilerle Akdenize açılan Türk gemicileri kuzey Afrika'da büyük başarılar kazandılar.

Sokullu, kayınpederinin ölümünden sonra yerine geçen kayın biraderi III. Murat zamanında beş sene vezirîâzamlık etti. Sarayında otururken bir deli tarafından hançerlenerek öldürüldü (1579). Sokullu'nun ölümü, yükselme devrinin sonu, duraklama devrinin başlangıcı sayıldı. Sokullu'nun Azapkapıda yaptırdığı bir camiî vardır.
Kanunî zamanında, bir sene, üç ay, iki gün vazife görmüştür. 2. Selim devrindeki sadrazamlık süresi, 8 yıl, 2 ay, 21 gündür. Üçüncü Murat devrinde de 4 sene, 9 ay, 21 gün Sadrazamlık yapmıştır.
Sokullu, Üç Pâdişâh devrinde ki Vezir-i âzamlık süresi 14 yıl, üç ay, 15 gündür.

43 — SEMİZ AHMET PAŞA ( ? - 28/4/1580):    1579 - 1580 yılları arasında, Sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Kanunî zamanın da yaşamış olan ünlü İskender - Çelebi'nin kölelerinden ve onun

yetiştirmelerindendir. Saraydan Kapıcı başlık ile çıkmış, Yeniçeri Ağası ve sonra Rumeli Beylerbeyi olmuştur. Mihrimah Sultanın kızı Ayşe Sultanla evlenerek damat olmuştur. Ahmet Paşa Sokullu’ya
cephe alan partiye mensuptu. Kayde değer hiç bir özelliği yoktur. 28/Nisan/1580 tarihinde vefat etmiştir.

Önemli Not:   Bundan sonra, Vezir-i âzamlık makamına göz diken iki devşirme vezir arasındaki rekabet yüzünden sadâret makamı ilga olunarak 3 ay, 9 gün bu makam münhal kalmıştır. Bu süre içinde Lala Mustafa Paşa Vekil-i saltanat ünvanı ile sadâret kaymakamlığı vazifesini görmüştür.

— KOCA SİNAN PAŞA ( ? - 1596) : 25/Ağustos/1580 - 1582 de Birinci defa Sadrazamlığa getirilmiştir. Murat III. Mehmet III. devirlerinde 5 defa Sadrazam olmuştur. Enderundan yetişmiştir. Yavuz’un kızının kızı ile evlenmiştir. Mağrur, mütekebbir, inatçı, zalim, hudutsuz ihtirası ile nam bırakmıştır. Bu ilk sadâretinden azline sebep, İran Şahının sulha talip olduğuna dair padişaha yalan söylelemesi olmuştur (6/Aralık/1582).

Saraya intisabından sonra taşra hizmetine Sancak beyliği ile çıkmış, Malatya, Kastamonu, Gazze ve Nablus Sancak beyliklerinde bulunmuş, daha sonra Erzurum, Halep ve Mısır Beylerbeylikle
rinde bulunmuştur.

1565 de Yemen Serdarlığına tayin edilmiş, 1569 da Mısır Valiliğinde bulundu. O sene Yemen kıtasını fethederek İstanbul'a bir çok ganimetlerle dönünce vezirlik verildi. Yemen Fâtihi denmesi bundan, Koca lâkabı da 90 yaşına kadar yaşamasındandır. 1580 de İran seferine Serdar ve aynı zamanda Sadrazam oldu. Bu savaşta yararlığı görülmediğinden iki sene sonra azledilip Malkara'ya sürüldü. 1586 da Şam valisi, üç yıl sonra da İkinci defa Sadrazamlığa tayin edildi. Kusurları ve zulümleri meziyetlerine baskın olarak tanılmaktadır.

— SİYAVUŞ PAŞA [KANİJELİ] ( ? - 1601): 24/Aralık/1582 de birinci defa Sadrazam olmuştur. Murat III. devrinde üç defa Sadrazamlık yapmıştır. Saraydan yetişmiştir. Hırvat veya Macar olduğu anlaşılmaktadır. İkinci Selim’in kızlarından Fatma Sultan’la evlidir. Sarayda Hazine Kethüdalığı, büyük mirahorluk yapmış, daha sonra Yeniçeri Ağası ve sonra Rumeli Beylerbeyi olmuştur. 1580 de Kubbe Vezirliğine yükselmiştir.

Sadaretten azline sebep, meşhur Kafkas Fâtihi Özdemir-Oğlu Osman Paşa’yı kıskanarak, onun gaza mükâfatı olarak askerlerine verdiği terfileri iptal ettirmek olmuştur. Siyavuş Paşa'nın maksadı, bu suretle askerleri, Osman Paşa aleyhine kışkırtmaktı. 25/7/1583 de azledilmiştir. 1586 da İkinci defa, 1591 de üçüncü defa sadrazamiığa getirilmiştir.

— ÖZDEMİR - OĞLU OSMAN PAŞA (1527 - 29/X/1585) : 28/7/1584 - 28/X/1585 tarihleri arasında Sadrazamlık yapmıştır.
Devrinin en değerli kumandanlarından, cesur, vatanperver bir şahsiyettir. Osman Paşa 1527 de Mısır’da doğmuştur. Babası gibi Habeş Beylerbeyi olmuş ve bu vazifede 7 yıl kaldıktan sonra azledilmiştir. 1569 da Yemen harekâtına memur edilmiş, Koca Sinan'la geçinemediği için azledilerek İstanbul’a gelmiştir. Sokullulu Mehmed Paşa ile de arası iyi değildi.

Osman Paşa'nın Kafkas harekâtı bir kahramanlık destanı gibi halkın hâtıralarında yıllarca yaşamıştır. Şirvan ve Dağıstan’ın Osmanlı ülkesine katılması onun kahramanlıkları sayesinde olmuştur.
İran Savaşları sırasında, eski dostu Lala - Mustafa Paşa ile de arası açılmış, pek çok mahrumiyetlere uğramıştır. İran harekâtı ve Kırım Hanları ihtilâfını hallettikten sonra İstanbul'a geldiği vakit Padişah Murad III. tarafından fevkalâde iltifata nâil olmuştur. 1578de kendisine vezirlik rütbesi verilmiş ve nihayet 28/7/1584 te Sadrâzam olmuştur.

Sadrazam ve Serdar olarak tekrar İran serhaddine gittiği vakit İran Azerbaycam'm fethettikten sonra «Acı - Çay»da konakladığı sırada 29/Ekim/1585 te vefat etmiştir. Türk tarihinin yetiştirdiği en değerli kumandanlarındandır. «Meşale Savaşı» meşhurdur. Bütün ömründe az konuşan bir adam olduğu rivayet edilir.

— HADIM-MESİH PAŞA (-? - 1592): 1/12/1585 tarihinde Sadrazam olmuştur. Görevi 14/Nisan/1586 tarihine kadar devam etmiştir. Enderundan yetişmiştir. 90 yaşında Sadrazam olmuştur.
1574 te Mısır Beylerbeyi olmuş kaldığı sürece gayet güzel yönetmiştir. Bu hizmeti karşılığında Kubbe Veziri olmuştur. Özdemir oğlu Osman Paşanın vefatından sonra Sadrazam olmuş, bu görevi istifa
tarihi olan 14/4/1586 ya kadardır.

Bu doksanlık ihtiyar, Sadâret Makamının yetkilerini savunmuş ve sarayın devlet işlerine müdahalesini kabul etmediğini göstermiştir. 1592 yılında vefat etmiştir. Karagümrük'de yaptırdığı camide
gömülmüştür.

— KANİJE'Lİ - SİYAVUŞ PAŞA (? - 1601):       15/Nisan/1586 tarihinde ikinci defa Sadrazam olmuştur. Bir Yeniçeri isyanı dolayısiyle 2/4/1589 da azledilmiştir.

— KOCA-SİNAN PAŞA (? - 1596):         Bu ikinci Sadrazamlığına 2/Nisan/1589 tarihinde tayin edilmiş ve 1/Ağustos/1589 da, bir Yeniçeri isyanı dolayısiyle azledilmiştir.

— FERHAT PAŞA ( ? - 1595):     Üçüncü Murat ve Üçüncü Mehmet devirlerinde iki defa Sadrazamlıkta bulunmuş ve savaşlarda yararlıkları görülmüş vezirlerdendir. (1591 - 1592).

Ferhad Paşa, 1/Ağustos/1592 tarihinde Vezir-i Âzam olmuştur. 1581.de Yeniçeri Ağası olup kısa bir süre sonra Sinan Paşa tarafından azledilmiştir. Koca - Sinan Paşa sadâretten düştükten sonra Rumeli Beylerbeyi oldu. Kubbe Veziri olarak İstanbul'a geldi. 15831 te Doğu Serdarlığına tayin olundu. 1590 da OsmanlI - İran sulhuna «Ferhad Paşa Sulhu» denilmiştir.

_ KANİJE - SİYAVUŞ PAŞA (? - 1601): 4/Nisan/1592 tarihinde Üçüncü defa Sadrâzam olmuştur. Her iki Sadrâzamlığı sırasında da İstanbul'da Yeniçeri isyanı çıkmasından dolayı düşmanları onu Padişaha «UĞURSUZ» diye gammazlamaları üzerine sadâretten 28/1/1593 te azledilmiştir.

— KOCA - SİNAN PAŞA ( ? - 1596): Üçüncü defa Sadrazamlığa 28/1/1593 tarihinde tayin edilmiştir. 16/2/1595 tarihinde azledilerek tekrar Malkara'ya sürülmüştür.

—FERHAD PAŞA (? - 1595 İdam): 16/Şubat/1595 te ikinci defa Sadrazamlığa getirilmiştir. Fakat rakibi Koca - Sinan paşanın tezvirleriyle 7/7/1595 azledilerek, azlinden üç ay sonra intikamcı koca - Sinan Paşa tarafından idam ettirilmiştir (9 Ekim 1595).

— KOCA - SİNAN PAŞA ( ? - 1596): 7/Temmuz/1595 te dördüncü defa Sadrâzam olmuştur. Sırf kıskançlığı, şahsî ihtirası yüzünden açılan Avusturya seferinin, Türk Milletine ne büyük fedakârlıklara malolmuştur. Kendinin ve oğlu Mehmet’in Avusturya serhadında sebep oldukları felâketler yüzünden 19/Kasım/1595 te azledilerek yine Malkara'ya sürülmüştür.

— LALA MEHMET PAŞA ( ? - 1595):     19 Kasım 1595 te Sadrâzam olmuş, Türk asıllıdır. Ancak bir gün divana çıkabilmiştir. Şir-i Pençeden vefat ettiği rivâyet edilir. 28/Kasım/1595 te ölmüştür.
Mehmed lll'ün lalalığında bulunduğu için «LALA» lâkabını almıştır. Sadrâzamlığı ancak 10 gün kadar sürmüştür. Dürüst temiz ahlaklı ve değerli bir vezirdir.

— KOCA - SİNAN PAŞA ( ? - 1596): Beşinci ve sonuncu defa 1/Aralık/1595 tarihinde Sadrâzam olmuştur. Siyasette ve kumandanlıkta beceriksiz, haris, intikamcı, anut ve Sadrâzamlığı, saraya milyonlarca liralık rüşvet takdimi suretiyle elde etmiştir. Vefatında muazzam bir servet bırakmıştır. Vefatı, 3/Nisan/1596 dır.

— DAMAT İBRAHİM PAŞA ( 1550 ? - 10/7/1601): Birinci defa 4/IV/1596 yılında Sadrâzam olmuştur. Bu göreve Mehmet III. devrinde üç defa getirilmiştir. 3. Murat'ın Kızı ile evlenmiştir. 1574 de Silahtar, 1580 de Yeniçeri Ağası olmuştur. 1582 de Rumeli Beylerbeyliğine getirilen İbrahim Paşa, aynı senenin  onbaharında III. Murad'ın Kızı ile nişanlanarak Vezir Pâyesini almıştır.

İ. P. 1593 Mısır işlerini tanzim etmek üzere Mısır Valisi sonradan Lübnan'daki Dürzi isyanını bastırmak vazifesi verilmiştir. 1585 de III. Murad Vezir-i Sâni payesini tevcih etmiştir. 1595 de Sadaret Kaymakamlığına getirilmiştir. Koca Sinan Paşa'nın ölümü üzerine 4/Nisan/1596 tarihinde Sadrâzam olmuştur. Yedi aydan az süren bu ilk Sadâreti esnasında Eğri Kalesini zapdederek, Osmanlı kuvvet-
leri İmparator II. Radolf yönetimindeki Avusturya Ordusunu «HAÇOVA» meydan savaşında mağlubiyete uğratmıştır (1596). Buna rağmen bazı iç mücadele neticesinde zaferin ertesi günü sadaretten affedilen L P. çok kısa bir zaman sonra 1005/1596 da Sinan Paşanın azli üzerine tekrar sadârete getirilmişse de, bir taraftan Valide sultanla olan mücadele, diğer taraftan Avusturya karşısında uğranılan başarısızlıklar 3/Kasım/1597 de tekrar azline müncir olmuştur.
Taraftarlarının yaptığı çalışma sonunda 8/1/1599 da III. Mehmed I P.'yı Üçüncü defa Sadrâzam tayin etmiştir.

Avusturya’lılar ile iki defa barış müzakeresine girişmişse de müsbet bir netice alınamamıştır. 14 gün süren bir muhasaradan sonra «KANİJE»'yi zapdetmiştir (23/10/1601). 10/Temmuz/1601 de kısa bir hastalıktan sonra Belgrad önünde vefat etmiş, cenazesi İstanbul'a getirilmiştir. Yakışıklı, başarılı bir kumandan ve namuslu bir insan olduğu yerli kaynaklar itifak halindedir.

— ÇAĞALE - ZÂDE SİNAN PAŞA [YUSUF] (  - 1605) : 28/Ekim/1596 da Haç-Ova meydan Savaşının kazanıldığı günün akşamı Sadrâzam olmuş, bozguna uğrayan askerlerin hepsini firarî addederek 30.000 kişinin idamına hüküm vermek suretiyle Anadolu Celâli eşkiyalığının patlamasına sebep olmuş ve devlete büyük fenalıklar yapmıştır.

Ceneviz korsanlarından «VISCONTİ Dİ CİCALA»nın oğludur. Piyale Paşa esir etmiştir. Asıl adı «Sicipione Cicila»dır. İstanbul'daki Çağai - Oğlu Semtinin adı bu karışık adama izafetten verilmiştir. Türk Milletine en fazla zararı dokunan devşirmelerden biridir.

— DAMAT İBRAHİM PAŞA (1550 ? - 1601): Bu ikinci sadâretine 5/Aralık/1596 da tayin edilmiştir. İdaresizliği yüzünden Kırım da kanlı kardeş kavgaları çıkmasına sebep olmuştur. 3/Kasım/1597 de azledilmiştir.

— HADIM HAŞAN PAŞA ( ? - 1597 idam):       1597 - 1599 yılları arasında Sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Hadım Vezir-i Azamlarının beşincisidir. Valide Sultana rüşvet vererek bu makama gelmiştir. İdam edilmesinin sebebi de boşboğazlığıdır Memuriyetleri rüşvetle satan Haşan Paşa, rüşvet aldığı kimselere «Sizden aldığım bu paraları bana kalıyor zandetmeyiniz, valide sultan beni haraca kesti.» demek suretiyle valide sultan dile getirmiş, daha sonra da Pâdişâhın en ziyade yakını olan Kızlar Ağası Gazanfer Ağayı idam ettirmeğe teşebbüs edince, Hoca Sadüddin Efendinin de aleyhinde olmasından dolayı evvelâ 6/Ocak/1599 da azledilmiş, kısa bir müddet sonra da idam edilmiştir.

— CERRAH MEHMET PAŞA ( ? - 1604) : 9/Nisan/1595 de Sadrâzam olmuştur. Vaktiyle Üçüncü Mehmet'i sünet eden kim- sedir. Sekiz aylık sadâretten sonra 6/Ocak/1599 da azledilmiştir.
Sarayda yetişmiş cerrahlık öğrenmiştir. Saraydan Yeniçeri Ağalığıle çıkarak sonra Vezir olmuştur. İstanbul'da Cerrahpaşa denilen semt onun adını taşır. Orada Camiî, Okulu, medresesi ve hamamı
vardır.