Kuruluştan Yıkılışa Osmanlı Eğitim Anlayışı

Rüştiyeler, ortaokul seviyesine çıkarılan okullardı. Müslüman ve Hristiyan çocukların bir arada okuduğu bu okullarda dil bilgisi, Türkçe, hat(yazı), ahlak, tarih, coğrafya, aritmetik, Farzca ve nahiv(sentaks-cümle yapısı) dersleri okutuluyordu. Osmanlılarda bütün eğitim kurumları şeyhülislama bağlıydı. Tanzimat’tan sonra okulların şeyhülislama bağlılığı sona erdi.

4.Orta ve Yüksek Öğretim:

Osmanlı Devleti’nde medreseler çok yaygındır. Başta Bursa, Edirne ve İstanbul olmak üzere birçok şehirde medreseler açılmıştır. Bu medreseler sadece padişahlar tarafından değil vakıf yoluyla bazı devlet adamları ve zengin kişiler tarafından kurulmuştur. Osmanlı Devleti’nde orta ve yükseköğretim, medrese bünyesinde idi. Medrese ders verilen yer anlamına gelmektedir. Medresenin görevi dini eğitim veren müftü, kadı, müderris, doktor, astronom, matematikçi ve dini bilginleri başta olmak üzere Osmanlı aydınlarını yetiştirmektir.

İlk Osmanlı Medresesi; Orhan Bey zamanında İznik’te açılmıştır(1331). Buraya atanan ilk müderris ise Davud-ı Kayseri’dir. Osmanlı başkenti olan Bursa’da Manastır Medresesi, Yıldırım Bayezıt Medresesi, Mehmet Çelebi zamanında Yeşil Medrese, II. Murat zamanında Muradiye Medresesi kuruldu. Edirne’deki Üç Şerefeli Medrese, Kadızade-i Rumi ve Alaeddin Tusi gibi ünlü bilginlerin ders verdiği bilim kuruluşları idi. İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı Sahn-ı Seman Medresesi zamanın en mükemmel bilim yuvası haline geldi. Bu medresede Ali Kuşçu gibi İslam dünyasının ünlü hocaları ders verdi. Sahn-ı Seman Medresesi aynı zamanda bugünkü İstanbul Üniversitesinin de temelini oluşturmuştur.

Osmanlı medreseleri, Kanuni Sultan Süleyman zamanında kurulan Süleymaniye Medresesi ile zirveye ulaştı. Burada matematik, tıp, hadis ve ilahiyat gibi alanlarda öğretim yapılırdı. Kanuni döneminde; Fatih döneminde açılan medreseler de örnek alınarak Osmanlı medreselerinin hariç, dahil ve sahn olmak üzere sistemleştirdiğini görüyoruz. İlkokul düzeyindeki hariç derslerini veren öğrenci isterse ortaokul seviyesindeki dahil derslerine devam ederdi. Öğrenci dahil medreselerini bitirdikten sonra sahn medresesindeki eğitimini sürdürürdü. Sahn talebesi, danişment veya softa(suhte) ismiyle öğrenim görür, buralardan icazetname denilen diploma ile mezun olurdu.

Müderrisler öğretim yaptıkları medresenin seviyesine göre maaş alırlardı. İsterlerse en küçük müderrislik olan yirmi veya yirmi beş akçeli müderrisliklerden birine tayin olup ders okutabilirlerdi.

Medreselerde ders veren hocaya müderris, yardımcısına da muid denirdi, Osmanlı medreselerinde öğretim parasızdı. Her türlü masraflar, vakıflar aracılığıyla karşılanırdı. Buradan mezun olanlar, ilmiye sınıfına(kadı, müftü, müderris) dahil olurdu.

Bazı Osmanlı medreseleri, öğretim alanlarına göre ihtisaslaşmışlardı. Darüttıp Medresesi tıp alanında, Darülhendese matematik alanında, Darülkurra Kuran okuma alanında ve Darülhadis hadis alanında uzmanlaşmışlardır.

Osmanlı medreselerinde okutulan dersler; Kuran, hadis, fıkıh(İslam hukuku), kelam(İslam felsefesi), tefsir(Kuran açıklaması), siyer(Hz. Muhammed’in hayatı) ile pozitif bilimler(kimya, matematik, tıp, tarih, tarih, coğrafya, felsefe ve astronomi) dir.

Osmanlı Medreselerinin Bozulma Nedenleri Şunlardır:

• Medreselerde pozitif bilimlere yeterince önem verilmemesi,
• İlmiye mensuplarının hak etmediği halde terfi ettirilmesi,
• Rüşvet ve iltimas ile müderris atanması,
• Suhte(Softa) denilen medrese talebelerinin mezuniyetten sonra iş bulamayıp Celali hareketlerine katılması,
• Okumuş kitlenin memuriyet dışında herhangi bir sahaya sevk edilememesidir. Devamı yarın…