BANDIRMA’YA ADINI VEREN YEREL TANRI PAN

Apollonia' da Commodus dönemine ait (M.S. 176- 192) bir sikkede Pan boynuzlu, pedumu ile ve keçi bacaklı olarak görünmektedir. Idyma'da bir sikke üzerinde genç Pan başı  ve bir tapınım rölyefil Perikles zamanından (M.Ö.380) Lykia'da bir sikkede Pan başı sola dönük, uzun boynuzuyla tasvir edilmiştir.  Pamphilia'dan Perga'da Philippus'un (M.S.244-249), Maximus'un (M.S.235-238) ve Gallienus'un (M.S.253-268) sikkelerinde Pan çıplak, boynuzlu, keçi ayaklı ve bir elinde syrinks bir elinde pedum tutmaktadır. Bölgenin Sillyum sikkelerinde de Pan aynı şekilde tasvir edilmiştir. Pisidia Papa Tiberia (Beyşehir Gölü'nün yakınlarında bir kent. Bugünkü Çarıksaraylar Köyü) ve Seleuceia sikkelerinde Pan çıplak, boynuzlu ve pedum ile, Apollonia

Mordiaeum sikkelerinde Dionysos ile, Amorium sikkelerinde yine Dionysos ile her ikisi de çıplak ve Pan pedumu ile betimlenmiştir. Amblada sikkelerinde de yine Dionysos ve yanlarında panter ile, her iki tanrı da çıplak olarak, Saalassus sikkelerinde ise Pan boynuzlu ve keçi şeklinde tasvir edilmiştir.  Cilicia Tracheia Seleuceia sikkelerinde Pan, Dionysos ile birlikte boynuzlu ve syrinks ile  görünmektedir. Ayrıca Pan'ın Cilicia'da bir mağarası olduğunu, mağaranın içinde bulunan metrik bir yazıttan öğreniyoruz. Dorylaion'dan bir mermer üzerinde Pan omuzunda bir teke ile tasvir edilmiştir.

Pergamon'dan bir kap üzerinde Pan teke bacaklı, kısa boynuzlu, elinde liriyle, direğe yaslanmış pozisyonda tasvir edilmiştir. Yine Pergamon'dan mermer Pan başı kısa boynuzlu olarak ve de lamba üzerinde tasvir edilmiştir. Aynı bölgede bir rölyef parçasında Pan bir ağaç altında ve Telephos frizinde genç başı ile görülmektedir. Afyon Çavdarlıhisar' dan mermer küçük Pan başı genç, sakalsız, kısa boynuzlu olarak betimlenmiştir.

Bithynia'da Prusias ad Hypium'dan bir manzara rölyefinde Pan Satyr, Nympha ve Panherme birlikte görünmektedir. Bithynia'dan Nicaea, Nicomedeia, Prusa ve Tium şehirlerinin sikkelerinde Pan genellikle çıplak, boynuzlu ve pedum ile tasvir edilmiştir.  Tralleis'den bir rölyefte ise Pan ve Nymphalar bir arada betimlenmiştir. Nysa'dan Gordianus  döneminden bir sikkede Pan çıplak, boynuzlu, pedum ve patera ile Maximus döneminden (M.S.235-238) bir sikkede ise Pan çıplak, boynuzlu, syrinks ve pedum ile tasvir edilmiştir.  Yine Lydia Hypaepa ve Mastaura sikkelerinde Dionysos ile birlikte Attaleia, Hyrcanis Thyatira ve Tomaris sikkelerinde Pan çıplak, boynuzlu, üzüm salkımı ve yine pedum ile, Bageis sikkelerinde Dionysos ile çıplak ve elinde syrinks ile, Acrasus sikkelerinde yine Dionysos ile birlikte pedum ile ve bir eli yukarıya kalkmış şekilde Silandus sikkelerinde de Dionysos ile birlikte pedum ile ve yanında bir köpek ile tasvir edilmiştir.

Priene'den bir terrakotta grubunda Çoban Tanrı Pan Eros'a flüt çalınayı öğretirken görünmektedir. İonia Smyrna sikkelerinde çift flütü ile, Magnesia sikkelerinde çıplak, boynuzlu, pedum ile, Teos sikkelerinde pedum ile Dionysos'un yanında tasvir edilmiştir.

Afrodisias'tan mermer bir sütun üzerinde Pan figürül, Iasos'tan çiçekle donatılmış bir lahitin kenarlarında Medusa maskeleri ile birlikte uzun sakallı, uzun boynuzlu dört Pan maskesi tasvir edilmiştir. Karia' da Tabae sikkelerinde Pan çıplak, boynuzlu, syrinks ve pedum ile betimlenmiştir.

Ankara çevresinden mermer heykelcikler grubunda Pan uzun sakallı, Dionysos'un muhafızları olarak bir pantere binmiş olan Silen ile birlikte yürürken görünmektedir. İkonion'dan bir rölyef üzerinde Pan uzun sakallı, uzun boynuzlu olarak ve Edessa'dan (=Urfa) kireçtaşından bir rölyef üzerinde ise yine Pan uzun sakallı ve uzun boynuzlu olarak tasvir edilmiştir.

Mysia Cyzicus sikkelerinde Pan pedum ve çift flütü ile, Apollonia sikkelerinde ise çıplak, boynuzlu, pedum ile betimlenmiştir.Pan özellikle Lesbüs'da çok tapınılan tanrılardan biridir. M.Ö.440-350 yıllarına ait British Museum Troas sikke kataloglarına göre Pan kültünün burada yaygın olduğunu görüyoruz. Ege Denizi adalarından Kos'ta Paneia bayramı kutlanmıştır. Rhodos, Andros, Paros, Syros, Melos, Amorgos ve Kreta'da Pan kültüne ait izler bulunmuştur.

Polybios, Filistin'de Pan'ın bir mağarası olduğundan, M.Ö.198 yılında Mısırlı komutan Skopas' ın önemli bir barış imzaladığından söz etmiştir.  Söz edilen yerin Hellenleşmesi M.Ö.3. yüzyılda olmuştur. Sakalsız ve genç Pan sikkelerde ve heykellerde tasvir edilmiş, ayrıca bir çok heykeli de bulunmuştur.

Roscher'de M.Ö 7. ve 6. yüzyılda Mısır tanrılarından Mendes ve Khnum'u Pan ile eşimsemiştir. Ancak Brommer bu teorinin geçersiz olduğunu ileri sürmüştür.l46 Zakhyntos, Ithaka, Sicilya, Thera, Messana ve Egesta'da da Pan kültüne dair pek çok izler bulunmuştur: İtalya'da ise Pan, Faunus ile eşimsenmiştir. Bir Akha kolonisi olan Sybaris' de Krathidos ırmağının kenarında bir Pan tapınağı vardır. Yerel doğum söylencesine göre keçi ayaklı Pan, keçilerin çobanı Krathis'in ve bir keçinin oğludur.

Grek tanrılarından Pan görünümü ve tarzıyla diğer tanrılardan oldukça farklıdır. Pan kültü M.Ö.490 yılından itibaren Arkadia'dan yayılmıştır. Pan daima insan ve keçi arasında karışık bir varlık olarak betimlenmiştir. M.Ö.5 yüzyılın ortalarına kadar Pan sadece sakallı olarak, bu yüzyılın sonuna doğru ise sakalsız tasvir edilmiştir. M.Ö.5 yüzyılda Pan'ın menşei üzerine farklı versiyonlar vardır. Genellikle söylencelerin çoğunda Pan'ın annesi olarak bir Nympha görünmektedir. Bu aynı zamanda Nympha kültünün Arkadia için önemini de göstermektedir. Pan'ın babası hakkında çok değişik görüşler vardır. Bunlardan birisi Lykaios'lu Zeus ve Kallisto'nun oğlu, diğeri Zeus ile Nympha Oineis'in Oğlu, bir diğeri de Zeus'un ve Hybris'in oğludur. Diğer görüşler de şöyledir: Aither (=Zeus) ve Nympha Oineis'in oğlu, Hermes'in ve Penelope’nin oğlu, Apollon ve Penelope’nin oğlu, Penelope ve Odysseus'un Oğlu,Kronos ve Rheia'nın Oğlu,Uranos ve Ge'nin Oğlu,keçilerin çobanı Krathis ve bir keçinin oğlu, anne babasız olarakl, Aigipan (=Silvanus) Valeria Tusclanaria ve babasının oğlu olarak ve Penelope ile (bütün taliplerinin) Oğlu olarak geçmektedir.

Bu doğum söylenceleri arasında en çok kabul edilen görüş ise Pan'ın babasının Hermes, annesinin ise Dryops'un kızı olan Nympha olduğudur. Tanrı hakkında Marathon Savaşı öncesine ait bilgi elimizde çok azdır. Çoban tanrısı Pan Hesiodos'ta yer almamıştır. Tanrı hakkında M.Ö.5. yüzyılın başlangıcından itibaren bilgi edinebilmekteyiz. Wilamowitz, Arkadia tanrısı Pan' dan mythik tarzda ve insan şeklinde bahsetmiştir.