Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

Perinçek, Boryan'ın konuyla ilgili görüşlerine de yer vermektedir. Boryan'a göre Ermeni kilisesi, toplum hayatında ruhani işlerden çok siyasal işlerle uğraşmış ve siyasal hedeflerin aracı olmuştur. Ermeni kitleleri Ermeni kilisesi aracılığıyla kontrol altında tutulurken, dış siyasette kilise, Rusya'nın Doğu'daki, özellikle Türkiye ve İran'a karşı yayılmacı amaçlarının aleti olarak kullanılacaktır. İngiltere de, misyonerleri aracılığıyla Ermeni kilisesini kontrol altına almaya ve Rusya'nın etkisinden kurtararak kendi amaçları için kullanmaya çalışmıştır .

İngiltere de Ermeni cemaati üzerindeki çalışmalara katılmış, 1840 yılında Kudüs'te bir Protestan kilisesi inşası için izin aldıktan sonra, bu kilisenin 1845 yılında hizmete girmesini sağlamıştı. Böylece İngilizler de Ermenilere dini kanallardan ulaşmayı deniyorlardı. 1846 yılında İngiliz elçisinin yardım ve himayesi ile İstanbul'da bir "Protestan Cemaati İdare Heyeti" oluşmuş ve 1850 yılında da bir ferman ile bunlar "Ermeni Protestan Milleti" olarak tanınmışlardı. Bir süre sonra, İngiltere'nin ardından, ABD ve Almanya da devreye girmiş, gönderdikleri Protestan misyonerleri ile İngiliz Elçiliği'nin de yardımları sayesinde, Protestan mezhebini birlikte yayma çabasına girişmişlerdi. Böylece, Gregoryen, Protestan ve Katolik Ermeniler, dil ve tarih çalışmalarını başlatarak Osmanlı Devleti'ni XIX. yüzyılın ikinci yarısında çok huzursuz kılacak olan Ermeni milliyetçiliği duygusuna katkıda bulunacaklardı. Misyonerler sayesinde, Ermeniler arasında milli kültürleri ile ilgili bir uyanma göze çarpmakta idi .

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TRABZON YÖRESİNDE ERMENİLERİN SİLAHLI PROPAGANDAYA YÖNELİŞİ

3.1.        1915'E KADAR GEÇEN SÜREDE ERMENİ FAALİYETLERİ

3.1.1.     1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın Trabzon'daki Etkileri

Konsolos Palgrave, 30 Ocak 1868 tarihli Lord Stanley'e gönderdiği Doğu illerinde Hıristiyan ve Müslümanların birbirleriyle ilişkilerini anlattığı raporda; Rum, Ermeni, Protestan ve Katolik Hıristiyanlar tarafından ileri sürülen şikayetlerin detayları yer almaktadır. Bu raporda iki taraf arasında kişisel hakaretler gerçekleştiği, ancak bu durumdan sadece Türklerin sorumlu olmadığını ve bu sebeplerden Müslümanların, Hıristiyanlara göre daha şiddetli cezalara çarptırıldıklarını belirtmektedir.

Konsolos yardımcısı Biliotti'nin, Kont Derby'ye 9 Ocak 1878'de gönderdiği raporda Ruslar'ın Kars'ı işgali üzerine Ermenilerin, Müslümanlara baskısının dayanılmaz hale geldiğini ve Müslümanların silaha sarılarak isyan ettiklerini, bunun üzerine Rus komutanı Melikofun isyanı bastırdığı anlaşılmaktadır .

Konsolos yardımcısı Biliotti'nin, Marki Salisbuy'e 26 Ekim 1878'de gönderdiği raporda; Trabzon'a Rus Başkonsolosu Trinofeen'in geldiğini ve konsolosluğa bayrak çekildiğini, Rumlar'ın ve Ermeniler'in bu durumdan mutlu olduğunu, Diyarbakır'a bir konsolosluk, Van, Muş ve Samsun'a da birer konsolos yardımcılığı açılacağını bildirmektedir .

3.1.2.     1895 Trabzon Ermeni Olayları

Osmanlı Devleti'nde, 1780 yılında Zeytun ve benzeri yerlerdeki Ermeni ayaklanmaları ilk kez hükümetin askere alma işlemleri sırasında başladı. Ermeni ihtilalciler, sonradan Osmanlı Devleti'ni suçlamak adına Osmanlı ordusuna asker olarak alınan Ermenilerin öldürüleceklerini iddia etmişlerdi. Askerlik çağına gelmiş olan birçok Ermeni genci, Osmanlı Devleti'nin asker yoklama memurlarından

kaçmaya başladı. 1894 Ağustos'unda kanlı Sasun olayları patlak verir. Ermenilerle Kürtler arasında başlayan karşılıklı kırım, Osmanlı ordularının müdahalesiyle bastırılır. Boryan, Sasun olaylarının James Brice, Eduard Grey ve diğer İngiliz centilmenleriyle birlikte Ermeniler tarafından kışkırtıldığını belirtir. İngiltere, Mısır'ı işgal etmenin ön koşullarını yaratmak peşindedir. Ermeniler, İngilizlerin elinde kör bir silaha dönüşmüştür. 1890'ların ortalarında Artyunyan'a göre, Ermeni meselesinin sömürülmesinde en aşağılık ve gerici rolü İngilizler oynamıştır .