TARİHİ KAYNAKLARDAN TARAMALARLA TÜRK DEVLETLERİ VE DEVLET ADAMLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRMELER

_ SALİH PAŞA (1607 - 16/9/1647 İdam): 17/Aralık/1645 te Sadrâzamlığa tayin edilmiştir. 16/Eylül/1647 de idam edilmiştir. S.P., önce Maliye mesleğine intisab etmiştir. Sultan İbrahim zamanında evvelâ Mirahor, sonra Yeniçeri Ağası oldu. 1644 de Kubbe Veziri, iki ay sonra da Baş-Defterdar olmuştur. Bir yıl sonra da
Sadrâzam olmuştur. Sultan İbrahim kentde gezerken önüne çıkan bir ot arabasına kızarak Salih Paşayı hemen orada boğdurmuştur.

— KARA - MUSÂ PAŞA (?-?): 16/Ey!ül/1647 - 21 /Eylül /-1647 tarihleri arasında sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Sultan İbrahim'in musahibelerinden Şekerpâre'nin kocasıdır. Salih Paşanın İdamı üzerine mühür kendisine gönderilmiş ve sadaret kaymakamlığına Hezâr-Pare Ahmed Paşa getirilmişti. Ahmed Paşa, Sultan İbrahim’in mizacına göre hareket ederek süratle gözüne girdiği için, Musâ Paşa daha İstanbul'a gelip makamına oturmadan gıyaben azledilmiştir. 16/Ey!ül/1647 de tayin edilmiş, 21/Eylül/1647 de azledilmiştir.

— HEZAR - PÂRE AHMED PAŞA (? - 7/8/1648 İdam) : 27/9/1647 de Sadrâzamlığa tayin olundu, görevinde 7/Ağustos/1648 bir isyân neticesinde parçalanarak feci bir şekilde öldürülmüştür.

İstanbul’da Tavşantaşı Mahallesinde doğmuştur. İdamından sonra Sultanahmed meydanında çınar altına konulduğu ve «İnsan Yağı mafsal ağrılarına iyi gelir» zannedilerek halk tarafından lime lime parçalandığı için bu lâkabı almıştır. Evvela Maliye hizmetine girmiştir. 1646 da Vezir rütbesiyle Defterdar oldu ve bir yıl sonra Sadaret Kaymakamı, bir ay sonra da Sadrazam olmuştur. Aynı zamanda damat da olmuştur. Padişahın samur merakından dolayı herkesten adeta kürk vergisi almak bu suretle makamında tutunmak
istemiştir. Büyük memurluklara para verenleri tayin ettirmesi halkın nefretine sebep olmuştur.

Sultan İbrahim’in tahtdan indirilerek öldürülmesi ile nihayetle nen ihtilâlde öldürülmüştür.

— SOFU MEHMED PAŞA [KOCA MEHMED PAŞA - MEVLEVİ] (? - 1648): Sultan İbrahim’in son Sadrâzamıdır. Vezir-i Âzam olduğu sırada seksen yaşını aşkındı. 7/Ağustos/1648 de Sadrazamlığa tayin edilmiş, Sultan Mehmed zamanında 21/Mayıs/1649 da azledilmiştir. Kısa bir süre sonra da Kara Murad Paşa tarafından Malkarada boğdurulmuştur.

— KARA MURAD PAŞA (? - 1655): 21/Mayıs/1649 ilk Sadrazamlığına tayin edilmiş, 5/Ağustos/1650 de istifa etmiştir.

Sultan İbrahim devrinde, ağalar saltanatını kuran elebaşılardan biri idi. Arnavutluktan Yeniçeri eri olarak gelmiş, Çorbacılık, Kethüdalık ve Sekbanbaşılık gibi Ocak hizmetlerini gördükten sonra 1648 de Yeniçeri Ağası olmuştur. 1649 da Mehpeyker Kösem Sultanın iradesile ilk defa sadrâzam olmuştur. 15 ay bu makamda kalmıştır. Nihayet ıslâhına uğraştığı Yeniçerilerin ayaklanacağından korkarak istifa etmiştir. Kudretli zeki ve pek [itneci bir zat olarak tanınır.

— MELEK [MALAK] AHMED PAŞA [DAMAT] (1604 - 1662): 5/8/1650 tarihinde Sadrazamlığa tayin edilmiş, 21/Ağustos/1651 tarihinde azledilmiştir. Pervane Kaptan adında birinin oğludur. Melek lâkabı, I. Ahmed tarafından verilmiştir. Rivayete nazaran asıl lâkabı gençliğinde de pek şişman olduğu için «Malak» imiş. Murad IV. Kızı KayaSultan ile evlenmiştir. Ünlü Evliya Çelebi ile ana tarafından akraba idi. Evliya Çelebi onu pek çok methederse de had-i zatında değerli bir devlet adamı değildir. Ağalara karşı daima boyun eğmiş, onların her istediğini yapmağa çalışmış, ayarı düşük akçe çıkararak, mukabilinde halktan altın toplamağa kalkmış, bir halk ve esnaf isyanına sebep olduğu için azledilmiştir.

— SİYAVUŞ PAŞA ( - 1656): 21/Ağustos/1651 yılında ilk Sadrâzamlığına tayin olunmuş, 27/Eylül/1651 de azledilmiştir. Abazadır. Birinci Ahmed'in Kızlarından Gevher - Han Sultanla evlenmiştir. Sultan devrinde Seferli koğuşuna, sonra Has Odaya alışmış, daha sonra Silâhtar olmuş, Kubbe Veziri olmuştur. Erzurum ve Diyarbakır valiliklerinden sonra da Sadrâzam olmuştur. Paşa, Darüssâde Ağası Uzun - Süleyman Ağa ile birleşerek Ocak ağaları saltanatına son vermiştir. Harem ağaları tahakkuküme karşı da harekete geçince azledilerek Malkaraya sürülmüştür (27/9/1651).

— GÜRCÜ MEHMET PAŞA (1575 - 1665): 27/Eylül/1651 de sadrazamlığa tayin edilmiş, bu görevde 20/Haziran/1652 tarihine kadar kalmıştır.

Koca - Sinan Paşanın köleliğinden Enderuna alınmış, Diyarbakır, Halep, Erzurum ve Maraş valiliklerinde bulunmuş, Revan ve Bağdad seferine iştirâk etmiş ve Siyavuş Paşanın azlinden sonra Sadrazam olmuştur. Cehaleti, hamakati ile meşhurdu. Ocak ağalarının her dediğini yapar ve bu suretle hâzineyi israf etmekten çekinmezdi. Her hangi bir hususta sıkıştırıldığı vakit «Ben bu sakalı devlet-l âliye hizmetinde ağarttım» demekten başka bir şey söylemezdi. Valide Turhan Sultan, Gürcü’yü sadrazamlığa getirmek istediği vakit Mimar Kasım Ağa onun «EBLEH» bir adam olduğunu söyleyerek mani olmak istemişti. Azlinden sonra iki ay kadar Yedikulede hapsedilmiştir. Sonra Ohri Sancak Beyliğine, Kıbrıs Valiliğine
tayin olunmuştur. Vefatında 100 yaşında olduğu rivayet edilir.

— TARHUNCU - AHMED PAŞA (? - 21/Mart/1653 İDAM): 20/Haziran/1652 tarihinde Sadrazamlığa tayin edilmiştir. Osmanlı devrinde ilk defa Bütçe yapmaya çalışmış Sadrâzamlardandır. Enderundan yetişmiştir. Milliyeti Arnavut'tur. Musa ve Hezarpare Ahmed paşaların kethüdalıklarında, Diyarbakır, Mısır  valiliklerinde bulunmuştur. 1651 de Mısır valiliğinden azledildi. 1652 de Sadrâzam olmuştur.

Tarhuncu, Vezir-i âzam olunca, devlet yönetiminde büyük bir nüfus sahibi olan Darüssâde Ağası Uzun - Süleyman ağayı saraydan sürdürdü. Sipahi zorbalarının hakkından geldi. O sırada devleti bilhassa meşgul eden malî sıkıntı idi. Hatıra gönüle bakmakstzın, hattâ saray mensuplarının bile israflarına mâni oldu. «TARHUNCU LAYİHASI» adı verilen bir bütçe yaptı. Fakat bu sert hareketleriyle pek çok kimselerin menfaatlerine de dokunduğu için düşmanlarının, pâdişah'ı haPetmek istediği hakkında uydurdukları iftira yüzünden idam edilmiştir (21/3/1653).    9/Ay/15 gün Sadrazamlık görevinde bulunmuştu.

— DERVİŞ - MEHMED PAŞA (? - Kasım/1654): 1653 - 1654 yılları arasında bir yıl, dokuz ay Sadrâzamlık görevinde bulunmuştur. Milliyeti Çerkezdir. Tabanı Yassı - Mehmed Paşanın Kethüdası iken Şam Valiiiğine tayin olunmuş, Dördüncü Murad zamanında da Diyarbakır, Bağdad, Anadolu, Halep, Bosna, Silistre valiliklerinde bulunduktan sonra 1652 de Kaptan-ı Derya olmuş ve nihayet Vezir-i âzamlığa tayin olunmuştur.

Derviş Mehmed Paşa, Silik, şahsiyetsiz bir kimsedir. Azlinin sebebi Felç hastalığıdır. Öldüğü vakit pek çok nakit malı ile 1100 kese altını çıkmış devlet hâzinesine maledilmiştir.

— İBŞİR MUSTAFA PAŞA (1607- 11/1/1655 İdam): 28/Ekim/1654 - 11/Mayıs/1655 tarihleri arasında 2 ay, sadrazamlık görevinde bulunmuştur. Abazadır. Celâli eşkiyası iken Murad IV. tarafından affedilen Abaza - Mehmed Paşanın amcasının oğludur. Saraya intisabından ve Mirahorluk görevinde bulunduktan 1639
da Budin Valisi olmuştur. Sivas ve Halep Beylerbeylikleri görevinde iken Hükümete itaatsizliklerde bulunarak âsilerle birlik olmuş, halka zulümler yapmış, Celâli olarak devletin başına bir gaile açmasının önüne geçmek için Vezir-i Âzamlığa tayin edilmiştir. Fakat Sadrazamlığı ancak iki ay sürmüş ve bir isyan sonucunda idam edilmiştir.