TARİHİ KAYNAKLARDAN TARAMALARLA TÜRK DEVLETLERİ VE DEVLET ADAMLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRMELER

— ÜÇÜNCÜ SELİM (24/12/1761 PERŞEMBE - 28/7/1808 PERŞEMBE) : Yirmi sekizinci Osmanlı Pâdişâhıdır. Babası: Üçüncü Mustafa, Annesi: Mihrişah Sultan’dır. 27 yıl, 3 ay, 15 günlük iken (28 yaşında) 7/4/1789 Salı günü Pâdişâh olmuş, bu görevde, 18 sene, bir ay, 22 günlükken 29/5/1807 tarihinde tahtdan indirilmiştir. 28/Temmuz/1808 perşembe günü vefat etmiştir. Babası Üçüncü Mustafa, ilk erkek şehzâdesi olan Üçüncü Selim’e iyi bir öğrenim yaptırmıştır. Kendisine en değerli öğretmenleri tayin etmişti. Birinci Abdülhamid Üçüncü Selim’e şefkatle muamele etmiş, onu yaşayışında serbest bırakmıştır. Musikiye ve edebiyata merakı vardı. Bu kabiliyetlerine geliştirmeye muvaffak oldu. Aynı zamanda memleket işleriyle de uğraşmağa imkân buldu. Bir gün hükümdarlık sırasının kendisine geleceğini düşünerek Avrupa devletlerinin siyasetini. İdarî, askerî teşkilâtlarını öğrenmeğe çalıştı. Bu münasebetle gizlice Fransa Kralı On Altıncı Lui ile muhaberelerde bile bulundu. Selim bir an evvel tahta geçmeyi, son yıllarda pek buhranlı geçen devlet yönetimini düzeltmeyi, halkı rahat ettirmeyi düşünürdü. Hattâ bu mısraları, onun samimî hislerini ifade eder:

Lâyık olursa cihanda bana taht-ı şevket

Eylemek mahz-ı safâdır bana nâsa hizmet.

Selim III., Osmanlılarda ilk büyük ISLAHAT hareketine girişen padişahın adı. Babası ve amcası I. Abdülhamid tarafından itina ile yetiştirildi. Babası ölürken ona ıslahat yapmasını tavsiye etti. Şiire, musikiye ve tarihe meraklıydı. Hattâ musikide yeni bir makam bulacak kadar üstattı. Çok açık fikirliydi, Memleketin düzelmez hale geldiğini ileri sürenlere: «Ölümden gayrı her hastalığa ilâç bulmak mümkündür!» derdi. Memleketin kurtuluşunu, ıslahatta gören bu pâdişâh içli ve iradesiz, aynı zamanda kendi çapında bunlara inanan devlet adamlarına sahip olmadığından, giriştiği ıslahat hareketlerinden başarı elde edememesine ve hattâ ölümüne sebep oldu. Daha veliaht iken adamlarından İshak Efendiyi Fransa'ya göndermiş, Avrupa'da olup bitenleri anlamak istemiştir. Hükümdar olmadan önce, halk arasın-
da hakkında birçok propaganda yapıldığından, imparatorlukta Pâdişahlığı sevinçle karşılandı. III. Selim, 1. Abdülhamid'in ölümü üzerine pâdişâh oldu. Aynı yıl Fransa'da ihtilâl çıkmıştı. Türk Ordusu, AvusturyalIlar ve Fransızlarla sınırlarda çarpışıyordu. Bu yüzden III. Selim, Pâdişâh olur olmaz derhal yenilik hareketlerine girişmedi, 1791 de Avusturyalılarla Ziştovi, 1792 de Ruslar’la Yaş antlaşmasını yaptıktan sonra tasarladığı ıslahat hareketlerine başladı. Batılı usulde NİZAMİ CEDİT adlı askerî birliği kurdu. Donanma ve tersanenin ıslahatını kaptanı deryalığa getirdiği Küçük Hüseyin Paşa’ya verdi. Hüseyin Paşa, adaları korsanlardan temizledi, İsveç’ten ve Fransa’dan getirilen mühendislere yeni gemiler yaptırıldı. 1795 yılında topçu ve istikâm subayı yetiştirecek «MÜHENDİSHANE-İ BERRİ HÜMAYUN» okulu açıldı. Fransa, İsveç ve İngiltere'den subaylar ve öğretmenler getirterek bunlara bu okulda ders verdirdi. Yabancı devletlere daimî elçiler göndermeye başlandı. Fakat bu ıslahat hareketleri yapılırken içte ve dışta bir sürü
engeller çıktı. Napolyon Bonapart, İngiltere'yi barışa zorlamak için Mısır'a asker çıkardı (1798). Osmanlılar, İngilizlerle birleşerek dört yıl Fransızları Mısır’dan çıkarmak için uğraştılar. Bunu Sırp ayaklanması kovaladı (1804) III. Selim, nizamı cedidi Rumeli yakasında kurmak isteyince, Rumeli âyanları Edirne'de toplanarak III. Selim'e karşı geldiler. İnce ruhlu, zayıf iradeli III. Selim, onların karşı gelmelerini kuvvet göndererek bastıramadı (1806). Bunu Rusya'nın Türkiye’ye savaş açması takip etti. Ordunun cepheye gitmesinden faydalanan düşmanları KABAKÇI MUSTAFA'yı ayaklandırdılar. Kabakçı Mustafa, etrafına topladığı yobazlar ve serserilerle Topkapı Sarayına hücum etti. III. Selim'i tahtdan indirdi yerine IV. Mustafa'yı pâdişâh yaptı (1807). IV. Mustafa, Nizam-ı Cedidi kaldırdı. III. Selim'i seven Alemdar
Mustafa Paşa İstanbul'a geldi. Topkapı Sarayını basarak III. Selim'i tekrar padişah yapmak istedi. IV. Mustafa, III. Selim ile II. Mahmud'un öldürülmesini emretti. IV. Mustafa'nın adamları, III. Selim'i haremde öldürdüler (1808). III. Selim'in cenazesi, Lâieli'deki, babası III. Mustafa'nın türbesine gömüldü. Bir hükümdara lâzım olan evsafa malik olduğu halde iradesiz ve otoritesiz oluşu tahttım kaybetmesine ve hattâ ölümüne sebep oldu. Vücudu sağlam ve bir atlet gibi kuvvetliydi. İç işlerini ıslahatta gösterdiği kavrayışı dış siyasette gösteremedi. Korkaklığı ve kararsızlığı ile imparatorluğun toprak kaybederek küçülmesini ve çökmesini çabuklaştırdı. III. Selim, nezih ve sanatkâr kişiliği ile Osmanoğulları arasında
özel bir yer almaktadır. Müzikteki kudreti gerçekten büyük ve şahsiyeti yaratıcıdır. Besteleriyle klâsik Türk Müziğinin üstatlarından sayılır. «İLHAMλ mahlasıyla yazdığı şiirlerinde sevimli bir samimiyet vardır.

Şehit Sultan Selim'in şehâdeti sırasında entarisinin cebinden çıkan mısralar:

Kendi elimle kesip yâre verdiğim kalem
Yazdı fetvâ-yı hûn-una hakkımı yazdı iptidâ

Meşhur ve güzel olan bir gazelinde de:

Ruz-ü şeb didelerim derdin ile kan ağlar
Vakıf olan benim esrarıma her an ağlar
Dağ-ı sinem görecek hun ile alûde beni
Rahmedüp halime ezhar-ı gülistan ağlar
Yine Rahmeylemez aslâ bana ol âfet-i can
Böyle bimâr görüp halime yârân ağlar.

— DÖRDÜNCÜ MUSTAFA (8/9/1779 Çarşamba - 15/16/ Kasım/1808 Salı/Çarşamba) Babası: Birinci Abdülhamit, Annesi: Ayşe Sine Perver Sultan’dır. Yirmi dokuzuncu Osmanlı Padişahıdır. 27 yıl, 8 ay 28 günlükken (28 yaşı içinde) 29/Mayıs/1807 Cuma günü tahtta çıkmıştır. Bir sene iki ay kalmıştır. 15/16/Kasım/1808 Salı/Çarşamba öldürülmüştür. Zekâdan mahrum, geri kafalı ve çok muhteris bir kimsedir. Kabakçı isyanı Selim’in yenilik hareketlerine karşı olduğundan, tahtta geçen Mustafa, yerini sağlamlaştırmak için ihtilâlcilere hoş görünmek istemiş ve bu yüzden de bütün yenilik taraftarlarını öldürtmeye başlamıştır. Memleket hariçten de büyük tehlikeler içine girmiş ve âdeta, Napolon'un teşvikiyle Osmanlı İmparatorluğunun taksimi yönüne gidilmeğe başlanmıştır. Bunun üzerine Mustafa’yı tahttan indirmek için bir hükümet darbesi hazırlanmış ve sarayı kuşatıp pâdişâhı tahttan indirmek ve yerine 3. Selim'i geçirmek işim Alemdar Mustafa Paşa üzerine almıştı. Ordusu ile İstanbul'a giren Alemdar sarayı kuşattığı anda, yegane kurtuluş çaresini kendisinden başka tahtta çıkacak kimsenin kalmamasında gören Mustafa, 3. Selim'i öldürtmüş ve İkinci Mahmud'un da öldürülmesi için emir vermişti. Fakat Mahmud adamlarının yardımı ile damdan kaçarak kurtulmuş ve bu arada Alemdar saraya girmiş olduğundan Mustafa tahtdan indirilerek yerine İkinci Mahmud geçirilmiştir. Altı ay sonra yeniçeriler BabIâli'yi basıp Alemdar Mustafa Paşayı ortadan kaldırınca, 1808 de ikinci Mahmud, yerine geçer korkusuyla Mustafa'yı boğdurmuştur.