OSMAN GAZİ’DEN MEHMET VAHDETTİN’E KADAR GEÇEN DÖNEME AİT OSMANLI BAŞBAKANLARI, OSMANLI SADRAZAMLARI VE ÖZ GEÇMİŞLERİ -3

Moldovancı Ali Paşa

Kastamonu'nun Daday kazasının Sorkun köyündendir, İstanbul'a geldikten sonra Bostancı ocağına girmiştir. Darüssaade ağası Ebulmisk Anber Ağa, sarayda ağa köşkünü yaptırırken, Ali Ağa'yı bina emini yapmış ve hizmetini beğenmişti. Bostancı ocağında bulunduğu sırada İstanbul nizamına halel veren bazı serserilerin tedibine memur olup ümid edildiğinden ziyade hizmet görmesinden dolayı ocağında itibarı artmıştı. Ragıp Paşa'nın sadareti başlarında İstanbul'da bulunan uygunsuz kadınları sürgün olarak Bursa'ya götürdüğü sırada bunları rızalarıyla cariye olarak satmasından dolayı Moldovanî lâkabını almıştı.

III. Mustafa'nın cülusunu müteakip tebdil hasekisi (bostancı sivil taharri memuru) ve bostancı karakulağı denilen muhabere hizmetiyle görevlendirilmiş ise de, Ragıp Paşa bunun uygunsuz kadınları cariye olarak satmasından ve kendisinde bazı nifak hissetmesinden dolayı Filibe nazırlığıyla İstanbul'dan uzaklaştırmıştı; fakat bir müddet sonra orada, ne olduğu bilinmeyen avampesendane bazı hizmetinden dolayı İstanbul'a getirtilerek tekrar bostancı ocağına alınmış ve 1174 H. - 1760 M.'ta bostancı hasekisi olmuş ve aynı sene Ramazan başında (6 Nisan 1760) bostancıbaşılığa getirilmiştir.

Ali Ağa 1175 Şevval başında (1762 Nisan) vezirlikle Rumeli valiliğine tayin edilmiş ve bir sene sonra Bosna valisi olarak 1177 H. - 1764 M.'te azlolunmuştur.

1180 H. - 1766 M. de Diyarbakır, arkasından Anadolu ve aynı sene Zilkadesinde (1767 Nisan) Konya valisi olan Moldovancı Ali Paşa, 1182 H. - 1768 M.'de Adana valiliğine naklolunup burada vali bulunurken aynı sene Cemaziyelevvel (1768 Eylül) de Babadağı seraskerliğine tayin edilerek kendisine serasere kaplı kürk ve bir kılıç gönderilmiştir. Ali Paşa seraskerlik üzerinde olarak Adana valiliğinden Maraş valiliğine tayin edilmiş; 1768 Rus seferinde Bender seraskerliğinde bulunmuş ise de, sadrâzam ve serdar-ı ekrem Emin Mehmet Paşa, kendisine soğukluk göstererek 1183 Rebiulevvel- 1769 Haziran'da azil ile Yaş muhafızı yapmış ve sonra da Hotin tarafı seraskerliğine tayin eylemiştir.

Ali Paşa burada bulunduğu esnada Hotin üzerine gelen Rus kuvvetlerini mağlûb etmesi sebebiyle şöhret kazanmış ve aynı senede, yani 9 Rebiulâhır 1183 - 12 Ağustos 1769 da Yağlıkçızâde'nin yerine sadrâzam ve serdarıekrem olmuştur.

Ali Paşa, Rusların tekrar taarruzları ve Hotin önündeki muvaffakiyetsizliği sebebiyle aynı sene 13 Şaban 1783 - 12 Aralık 1789'da azlolunarak yerine İvaz Mehmet Paşa'nın oğlu Halil Paşa tayin edilmiştir.

Hülâsatü'l-İtibar müellifi Resmî Ahmet Efendi, "mühr-i hümâyun Hotin altında Ali Paşa'ya Ağustos evvelinde vasıl ölüp Ağustos'un on beşinden sonra oralarda çadırda durmak ve bir seneden fazla yorulmuş askeri cenge sürmek âdete muhalif olmağla, bu sene bu kadarla iktifa olunarak kalelere muhafız konup kışlağa gelinmek icabederdi, yeni sadr-ı âzam, düşmanı karşı taraftan ürkütmek ve hizmetini beğendirmek fikriyle vakitsiz Turla (Dinyester) üzerine köprü kurup asker geçirdi ise de düşmanı oradan atamadı, nihayet Turla'nın suyu artıp köprü yıkıldığından, karşı taraftaki askere yardım ümidi kesildi, kaçabilenler Bendece kaçtı, kaçanuyanlar şehid düştü ve Ali Paşa da perişan bir halde Hantepesi'ne geldi" demektedir.

Moldovancı Ali Paşa'nın azlinden sonra vezirliği de alınarak emeklilikle Gelibolu'da ikamete memur edildi.

Ali Paşa'nın 1184 Muharrem -1770 Mayıs'ta vezirliği verilerek Gelibolu'da maiyyetini tedarik ile emir beklemesi yazılmış ve arkadan gelen diğer bir fermanla Seddülbahir muhafızlığıyla Roğaz seraskerliğine tayin edilmiştir.

Ali Paşa ihtiyarlığı nedeniyle 1186 H. - 1772 M.'de emekli edilerek Tekirdağı'nda oturtulup bir sene sonra orada vefat etmiştir. Sadareti dört ay beş gündür. Ordu ile maiyyetinde bulunmuş olan Resmî Ahmed efendi, Moldovancı hakkında: "Haseki ve bostancılıktan gelme leventnâme bilir bir müşekkel adam idi" demektedir. Filhakika, çok cesur, iri cüsseli, gayretli bir zat idiyse de, toplama askerin kaçmaktan başka işe yaramaması, kumandanlar arasındaki ahenksizlik dolayısıyla gayret ve fedakârlığı boşa gitmiştir.

İvazzade Halil Paşa

(d. 1723, İstanbul - ö. 1777, Nallıhan) III. Mustafa saltanatında, 12 Aralık 1769 - 25 Ekim 1770 tarihleri arasında on buçuk ay sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.1724'de İstanbul'da doğmuştur.[2] Babası Hacı İvaz Mehmet Paşa Belgrad Fatihi olarak isim yapmış ve sadrazamlık görevi de yapmıştır. Babasının önemli mevkiinden dolayı devlet katında çabuk ilerlemiş, kapıcıbaşı, mirahor-u sanı oldu. Ekim 1756'da mirahor görevi verildi ama Ekim 1757'de bu görevden azledildi. Ağustos 1760'da çavuşbaşı, Şubat 1763'de tütün gümrüğü emini görevlei yapmıştır. , 1763'de ikinci kez mirahor-u evvel olmuş 1764'de azledilmiştir. Şubat 1769'da sadaret kethudası olmuş, aynı yıl sonlarında azille üçüncü kez mirahor-u evvel yapılmıştır. Sonra vezirlik verilerek Rumeli Valiliği tayin edilmiştir. Oradan Hotin Muhafızlığı görevine nakledilmiştir.Devam eden 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 1769'da Sadrazam Moldovancı Ali Paşa'nın Hotin kalesini kaybetmesi üzerine Aralık 1769'da III. Mustafa tarafından takiben Sadrazamlığa getirilmiştir. 1739-1740'da on buçuk ay süren sadrazamlık yapmıştır. Sadrazamlık döneminde Osmanlı askeri güçleri önemli yenilgilere uğramışlardır. 6-7 Temmuz 1770'de Baltık Denizi'inden batı Avrupa kıyılarını dolanıp Akdeniz'e ve Ege Denizi'ne gelen Rus deniz filosu Osmanlı donanmasını Çeşme Deniz Muharebesi sonucu yakmıştır. Serdar-ı Ekrem olarak İvazzade Halil Paşa Osmanlı ordusu ile 1770'de Rus cephesine sefere çıkmıştır. 7 Temmuz 1770'de Kırım Tatarı ve Osmanlı ordusu birlikleri Kırım Hanı Kaplan Giray komutasında, Rus ordusu ile Larga Muharebesi'ne girişmiş ve büyük bir bozguna uğramıştır. 1 Ağustos 1770'de serdar-ı ekrem olarak komuta ettiği Osmanlı ordusu Rus ordusu ile Kartal Ovası Muharebesi (veya Kagul Meydan Muharebesi)'ne girişmiş ve Osmanlı ordusu ağır bir bozguna uğramıştır. Bu muharabede Osmanlı ordusu 20.000 asker ölü ve yaralı zayiat vermiş ve 130 top kaybetmiştir. Sonra da Ruslar Bender, İbrail, Kılı, İzmail ve Akkerman kalelerini ellerine geçirmişlerdir.Bunun üzerine Aralık 1770'de İvazzade Halil Paşa sadrazamlıktan azledilmiştir. Vezirliği kaldırılarak Filibe'de mecburi olarak oturmaya gönderilmiştir. Fakat sonra afedilmiştir. Önce Belgrad Muhafızı olarak görev verilmiş; Ocak 1772'de Karadeniz seraskeri yapılmıştır. 1773'de vezirlik rütbesi tekrar geri verilmiştır. Sonra da Eğriboz valisi ve Eylül 1775'de Selanik valisi ve Ağustos 1777'de son olarak da Sivas valisi görevleri verilmiştir. Sivas Valilik görevine gitmekte iken Ekim 1777'da yolda aniden Nallıhan‘da ölmüştür. Mezarı Nallıhan'dadır.

Değerlendirme

"Osmanlılar Ansiklopedisi" onu şöyle değerlendirmektedir:

Kaynaklar İvazzade Halil Paşa'nın, keyfine düşkün biri olduğu ve israfa varan cömertliği yanında çelebi ve nazik mizaçlı olduğunu belirtmektedirler.