TARİHİ KAYNAKLARDAN TARAMALARLA TÜRK DEVLETLERİ VE DEVLET ADAMLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRMELER

H — CELÂLU’D - DEVLE VE CEMÂLU'L - EBÛ - AHMED MUHAMMED (? -1041): 2/Ekim/1030'dan 24/Aralık/1040'a kadar 10 yıl, 2 ay 23 gün saltanat sürmüştür. 1041 de öldürülmüştür. Yerine Sultan Muhammed tekrar hükümdar olmuştur...

I — SULTAN HÜSREV - MELİK ŞAH : Gaznelilerin 22. yani son hükümdarıdır. 27 yıllık saltanattan sonra tahttan indirilmiş, 4 yıl sonra 1191'de ödürülmüştür. Aynı yıl Melik Şah'ın oğlu Gaznelilerin sonuncu imparatorluk veliahdı Behram Şah'ında katli ile, hanedan tarihe karışmıştır. Kendisinden önce 13 hükümdar daha gelmişti. (1)

— BÜYÜK SELÇUK İMPARATORLUĞU

( Selçuklular, Türklerin İslâm dünyasına hâkim olmalarına ve yayılmalarına, İslâm medeniyeti ve kavimleri tarihinde yeni bir devir açılmasına amil olan kavim ve hanedanların adıdır. Selçukluların 24 Oğuz kabilesinden Kınık boyuna mensup bulunduğu kaynaklarca ittifak edilmektedir. Bu hususta hiçbir tereddüt kalmamaktadır. (2)

Bk: Öztuna, T. Yılmaz: Başlangıçtan Zamanımıza kadar Türkiye tarihi. İstanbul 1963. Tifdruk Matbaacılık Sanayi A.Ş. Matbaası. Hayat Yayınların bu eserinden faydalanılmıştır.

Bk: Prof. Dr. Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti 1965 Ankara. Üniversite Basımevi 448 s.

Selçuklular, Kuzey Afrika hariç bütün İslâm dünyasının ve yeni fethettikleri Anadolu'ya hâkim oldukları, Türk, İslâm kavim ve medeniyetlerinde yeni bir devir açtıkları, Türk ve İslâm tarihlerinin üçte birine ve dört asrını işgal ettikleri halde büyük devir henüz karanlıklardan kurtulamamıştır. Oğuz Yabgusu olarak Selçukoğulları (990- 1040), Oğuzlar Üst - Yurt'a ve Sır - Derya kuzeyine geldikleri ve burada takriben bir milyon km2 genişliğinde bir devlet kurdukları zamandan 990'a kader geçen süre içinde başlarında bulunan ve “YABGU” titrini taşıyan hanedanı ve hükümdarlarını bilmiyoruz. Belki bundan sonra yeni belge ve kitaplar bulunup bilgimiz genişleyecektir. Oğuzların Kınık boyunun beyi olan Selçukluoğulları aynı zamanda büyük Türk Hakanlığı'nın bir krallığını teşkil eden bu devletin “SÜ – Başılık” (Başkumandanlık) makamını irsî olarak ellerinde bulunduruyordu. Selçuk Bey’in babası DUKAK Bey'den önceki batınlar hakkında bilgilerimiz tam tarihî değildir. Rivayete göre, Dukak Bey'in babası Ertuğrul (Etrek), Bey, O'nun babası Lokman Bey, onunki Toksurmuş - İçi, onunki de Kereküçi - Hocadır. OĞUŞ- NAME, bu secereyi vermektedir. Sü-başı ve Kınık boyu bey Dukak Bey, 903 yıllarında öldürülmüştür. Yerine oğlu Selçuk Bey geçmiştir. Selçuk Bey tahminen 885'te doğmuş ve 1000 yıllarında 115 yaşlarında ölmüştür. 910 doğru babasının yerine Sü-başı olmuş, fakat 915'e doğru Yabgu ile arası açılarak rivayete göre 100 atlı, 1.500 deve, 50.000 koyununu alıp CEND kentine gitmiş, 915 yılına doğru Müslüman olmuş ve Cend'de kendisine iltihak eden Kınık boyuna bu dini kabul ettirmiştir. Şu halde Oğuzların ve Türklerin en erken İslâm dinini kabul eden bir zümresi Kınıklardır. Selçuk Bey ile Yabgular arasında anlaşmazlık ve rekabet bütün 10. asır boyunca devam etmiştir. Maveraünnehir'de egemen olan Samanoğulları Devleti kudretini yitiriyordu. Selçuk Bey, bütün bölgeyi nüfusu altına aldı. Bütün Oğuz boyları kendisine katılmıştır. 985’te Cend’de ölünce yerine “Yabgu” ünvanı ile oğlu Aslan Bey geçti. Gazneli Mahmud, Aslan Bey'i hile ile bertaraf edip, O’na bağlı olan Oğuzları Horasan’a nakletti Oğuzlar, itaat etmeyerek diğer beylerin başkanlığında Irak’a ve Azerbaycan'a girdiler. Selçuklular'ın yoğun kütlesi Maveraünnehir dolaylarında kalmışlardır. Bunlar Gaznelilere karşı isyan etmiş ve sürekli başarılar kazanmışlardır. Dandanakan savaşında Oğuzların tecrübeli ve savaş yetenekleri üstün orduları, Gaznelileri büyük yenilgiye uğrattı (1040). Bu sırada Selçukluların başında Tuğrul Bey bulunuyordu. Büyük bir hızla şimdiki İran Ülkesini ele geçirerek Başkenti Rey şehri olmak üzere büyük bir devlet kurdu. 1059'da Tuğrul Bey öldüğü zaman (1063) Selçuk Devleti, büyük bir imparatorluk haline gelmiştir. Daha sonra oğlu “Alp Arslan”, 1071 de kazandığı Malazgirt Savaşıyla Anadolu'ya tamamıyla ve sonsuza dek Türklük Dünyasına katmıştır.

A — DUKAK BEY ( ? - 803) : Büyük Selçuklu imparatorluğunun Kurucusu olarak kabul edilen Selçuk Beyin Babasıdır. Büyük Türk Hakanlığının bir krallığını teşkil eden bu devletin Su-başılık (Başkumandan) makamında bulunuyordu. S03'te öldürülünce yerine oğlu Selçuk Bey geçmiştir.

B — SELÇUK '885- 1009): Hanedanın ceddi olan Selçuk’un adı, telaffus bakımından, münakaşalara konu olmuştur. İmparatorluğun kurucusudur. Selçuk'un ailesi, gerek tarihi kaynaklardan, gerek sikke ve damgalardan açıkça görüldüğü üzere, Oğuzların Kınık oymağına mensupturlar. Selçuk, 17 -18 yaşlarında iken babasının ölümü üzerine tahta geçmiştir. Selçuk’un yönetiminde kurulan yeni hükümet de eski Oğuz devlet örgütünü aynen tatbik etmiştir. Uzun ömürlü olduğu kaynaklarda belirtilen Selçuk, böylece Dünya tarihinde sürekli tesirler uyandıracak olan Selçuklu İmparatorluk ve devletinin temelini atıp, onu örgütlendirdikten ve yaptığı savaşlarla sağlamlaştırdıktan sonra Büyük Türk-İslâm Devletini kurmuştur. Selçuk Bey Cend Kentinde ölmüş, yerine oğulları beyliğe geçmiştir. Selçuk'un 5 oğlu olmuştur. Su-başı Mikail Bey, Selçuk Bey'den sonra su-başı olmuştur. 988’de babasının hayatında ölmüştür. Büyük oğlu Çağrı Bey'dir. Melik Süleyman, 1063’te amcası Tuğrul Bey ölünce tahta hak iddia etmiştir...

C — SULTAN TUĞRUL BEY (993/995 ? - 4/IX/1063): Yılları arasında hükümdar olmuştur. 23 yıl, 3 ay, 12 gün saltanat sürmüştür. Büyük Selçuklu devletinin kurucusudur. Selçuk Bey'in torunu, Mikail Bey'in oğludur. Selçuk Bey, Oğuz Türklerini kuvvetli bir devlet halinde birleştirmek istemiş, bunu tamlayarak ölmüştü. Tuğrul Bey, büyük babasının yolunda yürüdü önce kardeşi Çağrı'yı (“990-111.1060 = 70”.
Müslüman adı Davud’dır). Amcasının oğlu Kutulmuş'u yenerek kendi özgür mevkiini sağlamladı. Gittikçe güç kazanarak 1038'de Nişa Durda bağımsızlığını ilan etti. Tuğrul Bey, bundan sonra da geniş ölçüde fetihlere koyuldu. Ülkesini Trabzon’a kadar genişletti. 1047'de Irak'a girdi. Kabe yollarını düzelteceğini ileri sürerek Abbasi Hükümeti üzerinde nüfus kazandı. Halife hutbelerde, kendi adiyle birlikte onunda adını okutmaya başlamıştı. 1054 ve 1057 yıllarında iki defa Irak'a sefer yapan Tuğrul Bey'in bu karakteri sonucunda yakın doğudaki İslâm egemenliği tamamiyle Selçuk Türkier’in eline geçmiştir. Abbasi Halife-
si O'na kızı ile birlikte “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanını vermiştir. Tuğrul Bey, Nişabur'dan sonra başkent yaptığı Bey kentinde, 70 yaşlarında öldü. Daima halk topluluğu içinde yaşamaktan zevk alan, alçak gönüllü bir insandı. Oğlu yoktu ölümünden sonra yerine, Süleyman geçmiştir.

D — MELİK SÜLEYMAN: 1063'te amcası Tuğrul Bey ölünce tahta hak iddia etmiştir. 2 oğlu olmuştur. Melik Mehmet ve Melik Toğan - Tuğrul'dur.

E — SULTAN ALP ARSLAN (20/1/1029 - 25/X/1072): Tuğrul Bey'in yerine Selçuklu hanedanından ikinci büyük Türk Hakanı olarak tahta geçmiştir. 43 yıl, 9 ay, 6 gün yaşamıştır. 9 yıl, 1 ay, 18 gün saltanat sürmüştür. Tahta çıkma merasimi 27/Nisan/1064 günü yani amcasının ölümünden 7 ay, 20 gün sonra yapıldı. Kardeşi Süleyman'ın taht üzerindeki haklarını bertaraf ettikten sonra, aynı iddiada bulunan ikinci derecede amcası (babasının amcaoğlu) Melik Kutamış üzerine yürüdü. İlk Selçuklu yabgusu olan ve Gazneli Mahmut tarafından Hindistan’da öldürtülen Arslan Yabgu'nun büyük oğlu Melik Kutamış, Doğu Anadolu'da yaptığı gazalarla büyük şöhret temin etmişti. (Oğlu Süleyman Şah, Anadolu’yu fethederek ve 1077'de Türkiye Devletini kuracaktır). Babası dolayısıyla asıl saltanatın kendisine ait olduğunu iddia etti. Genç yeğeni Sultan Alparslan’a baş kaldırdı. 1059’da amcaoğlu İbrahim Yınal da aynı iddia ile Tuğrul Bey’e baş kaldırıp öldürülünce kuvvetlerin büyük kısmı Melik Kutalmış’a katılmıştı. Ve Alparslan’a
isyan etti. Alparslan asi orduyu bozdu. Asi orduyu af ederek amcasının Rey’e (Tahran) götürüp Tuğrul Beyin yanına gömülmesini emretti. Sultan Alparslan, 1064'te Gürcistan’ı, Fethederek, 1065'te Orta Asya’ya gelmiştir. 1088’de tekrar Bizans hududuna geldi. Alparslan'ın hükümranlığının gelişmesinden endişe duyan Bizans Rum İmparatoriçesi Odoksiya, beraber hükümdarlık yapmak üzere cesaretiyle ünlü Diyojenes Romanos yüz bin kişilik bir ordu ile Alparslan'ın üzerine yürüdü. Alp Arslan düşmanının yarısından az bir kuvvetle Bizans ordusunu karşıladı. 26/Ağustos/1071 Yılında Malazgirt'te Dünya askerlik tarihinin en büyük meydan muharebesinden biri oldu. Alp Arslan büyük bir zafer kazanarak İmparator Diyojenes Romanus’u esir etti. Fakat bu mütecaviz imparatora karşı büyük kalblilik ve misafirperverlikle
muamele ederek kendisinin büyük bir müsamahaya ve affedici yüksek bir kalbe malik olduğunu gösterdi.

Alp Arslan, Selçuk hükümdarlarının İkincisi ve en büyüğüdür. Suçundan dolayı cezalandırılmasını emrettiği bir kale muhafızı tarafından hançerle yaralandı ve az bir süre sonra 1072 de vefat etmiştir. Alp Arslan cihangir olabilecek bir hükümdardı. Öldürülmemiş olsaydı belki Dünya tarihinin çehresi değişirdi. Dünya tarihi kitapları ondan saygı ile bahsederler. Malazgirt kahramanı Alp Arslan, cesur, savaşları ve yüksek seciyesiyle Dünya tarihîne şanlı sahifeler yazmış bir Türk hükümdarıdır. O Malazgirt zaferiyle Anadolu'yu Türklerin ebedi yurtları haline getirdi.

Sultan Alp Arslan (4/IX/1063 de hükümdar olmuş, 25/X/1072 yılında şehit edilmiştir. Saltanat süresi, 9 yıl, 1 ay, 21 gündür.