OSMAN GAZİ’DEN MEHMET VAHDETTİN’E KADAR GEÇEN DÖNEME AİT OSMANLI BAŞBAKANLARI, OSMANLI SADRAZAMLARI VE ÖZ GEÇMİŞLERİ -2

Derviş Mehmet Paşa

Boşnak Derviş Mehmet Paşa (d. ? – o. 9 Aralık 1606) I. Ahmet saltanatı döneminde 21 Haziran 1606–9 Aralık 1606 tarihleri arasında beş ay on sekiz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Hayatı

Bosnalıdır.

Bostancı ocağında eğitim görmüştür. Nispeten genç yaşında “bostancıbaşı” olduğu için Civan Bey olarak da anılırdı. Genç I. Ahmet‘in gözüne girip teveccühünü kazandı. 1605‘te vezirlikle beraber kaptan-ı derya olarak da görev verildi. I. Ahmed’in annesi olan Handan Sultan oğluna bu kişiye inanmamak için ikna etmeye çalıştı ama Handan Sultan 12 Kasım 1612’de öldü. 15 yaşında olan I. Ahmet kaptan-ı derya Derviş Mehmet Paşa’nın daha çok tesiri altına girdi.

Sadrazam ve Avusturya cephesi serdar-ı ekremi Lala Mehmed Paşa Avusturya ile sulh anlaşması imzalamak için Zitvatorok’ta müzakereler yapılmakta iken İstanbul’a döndü. I. Ahmet’in yakını olan kaptan-ı derya sultanı Sadrazamı İran cephesine serdar olarak göndermesi için telkinler yapmakta idi. I. Ahmet de Lala Mehmet Paşa’yı İran serdarı yapmakta çok kararlıydı. Huzura çıkan Lala Mehmet Paşa Avusturya savaşının daha halledilmemiş tarafları olduğunu, bunun için İran seferine gitmesinin doğru olmadığını arzetti. Fakat I. Ahmet inat etti ve hatta lalasını idam etmekle tehdit etti. Buna çok üzülen Lala Mehmet Paşa bir felç geçirdi ve birkaç gün sonra vefat etti.

Derviş Mehmet Paşa 21 Haziran 1606 tarihinde sadrazam olarak tayin edildi. Lala Mehmet Paşa’nın servetinin bir kısmının ordu gereksinimlerini karşılamak için kullanılmasına ve diğer kısmının da Lala Mehmet Paşa’nın yetim çocuklarına verilmesi için Sultan’dan izin çıkmıştı. Fakat Derviş Mehmet Paşa hazine darlığı sebebiyle bu servetin tümünü müsadere ettirdi. İngiliz İstanbul elçisi Sir Henry Lello, Derviş Mehmet Paşa’nın hazine darlığını bahane ederek vakıfların fazla gelirlerini aldığını ve zengin Yahudilerden, bedelini sonradan ödemek sözüyle, gümüş ve mücevherat toplattırdığını bildirir. İstanbul’da halktan her şanşin başına 1000 akçe rüşvet aldığı da iddia edilmiştir.

Diğer taraftan da sadrazam olmak geri niyetiyle, görevi istemeyen Lala Mehmet Paşa’yı İran seferi serdarı olmak için zorlamaya I. Ahmet’i ikna eden Derviş Mehmet Paşa, kendisi sadrazam olunca İran seferine gitmekten kaçınmıştır. Yerine bostancıbaşı olan Ferhat Ağa’ya paşalık verdirtmiş ve onu serdar olarak Celaliler üzerine ve doğuya göndertmiştir. Ferhat Paşa Celali isyanı bastırmak için önce gittiği Aydın ve Saruhan yörelerine halka büyük eziyetler yapmıştır ve buranın halkından büyük gruplar bu zulmün şikayetini Divan-ı Humayuna yapmak için İstanbul sokaklarını doldurmuştur. I. Ahmet bundan çok etkilenmiştir.

Derviş Mehmet Paşa Saray yakınında Demirkapı’da konağı bulunmakta idi. Bu konağı yaptırmak bir Yahudi’ yi emin tutmuş ama yapım masraflarını ödemeyip tümünü bu Yahudi emine ödetmiştir. Bu Yahudi de gizliden “konak mahzeninden saraya gizli bir yol açtırıp padişaha suikast yapacağını” dedikodu olarak yaymaya başlamıştır. Bu uydurma dedikodular I. Ahmet’in kulağına gidince 16 yaşında tecrübesiz olan I. Ahmet birden hiç soruşturma yapmadan Derviş Mehmet Paşa’nın idamına karar vermiştir. 9 Aralık 1606’da sadrazam I. Ahmet tarafından saraya davet edilmiş ve şehzadeler muallim hanesine girdiği zaman saray acemileri hücumuyla boğulup idam edilmiştir.

Değerlendirme

Şair Haleti onun hakkında çok tenkitçi Hadd-i Mestan adlı bir hiciv şiiri yazmıştır.

İngiltere’nin İstanbul elçisi Sir Henry Lello ise hatıratında, Derviş Mehmet Paşa’nın görmüş olduğu tüm sadrazamlar ve sedaret kaymakamları arasında en ehliyetlisi olduğunu bildirir ama zalim olduğunu da ifade eder.

Kuyucu Murat Paşa Kimdir?

Kuyucu Murat Paşa devşirme olarak girdiği Enderun'da yetişip Osmanlı Sadrazamlığına kadar yükselen önemli bir Osmanlı Devlet adamıdır.

1576 tarihinde Mahmut Paşa ile Mısır Mirvila'da bulundu dönemde Yemen Beylerbeyi olarak görevlendirilmiştir. Yemen'de cami ve su tesisleri yaptıran Kuyucu Murat Paşa, büyük bir servet elde ettiği düşünülerek İstanbul'a çağırılmıştır. Dönemim Padişahının emri ile Yedikule zindanlarına hapsedilen Kuyucu Murat Paşa cezasına müteakip Trablusgarp'a tayin edilmiştir. Bundan sonraki dönemlerde daha tertipli ve düzenli çalışan Kuyucu Murat Paşa 1585 yılında Tebriz seferine katılmıştır. Tebriz seferinde esir düşen Kuyucu Murat Paşa İran'da Kahkaha Kalesi'ne hapsedilmiştir.

1590 yılında esirlikten kurtulmayı başarabilen Kuyucu Murat Paşa önce Kıbrıs Beylerbeyliğine dört yıl sonra Sam Beylerbeyliğine tayin edilmiştir. 1595 yılında ise Diyarbakır Beylerbeyliğine getirilmiş ve Haçova Meydan Savaşı'na katılmıştır.

Zaman geçtikçe giderek yükselen Kuyucu Murat Paşa 1603 yılında Rumeli Beylerbeyi ve Budin muhafızı olarak görevlendirilmiş ve 1605 yılında ise dördüncü vezir olarak Osmanlı Divanında  görev almaya başlamıştır.

1606 yılında Macaristan serdarı olarak atanan Kuyucu Murat Paşa Zitvatorluk antlaşmasının yapılmasında büyük rol oynamıştır. 1606 yılında çıkan Celali İsyanları neticesinde bu isyanları bastırabilecek bir güç olarak görünen Kuyucu Murat Paşa Sadrazam olarak görevlendirilmiştir. Verilen bu görevi de başarı ile sonuçlandıran Kuyucu Murat Paşa, isyanları bastırabilmek için öldürdüğü insanları kazdırdığı kuyulara gömdürdüğü için kendisine Kuyucu lakabı takılmıştır.

Osmanlı Devleti ile İran arasında meydana gelen anlaşmazlıklar nedeni ile İran'a karşı sefere çıkarılan Kuyucu Murat Paşa, Acıçay bölgesinde İran ordusuyla karşı karşıya gelmiştir. İklim koşullarının olumsuz seyrettiği dönemde savaş yapılamamış ve ordular zaman kazanmak ve kışı geçirmek için geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Kuyucu Murat Paşa'nın emriyle Osmanlı Ordusu Diyarbakır'a çekilmiştir. Savaş hazırlıklarını sürdüren Kuyucu Murat Paşa, 1611 yılında Diyarbakır'da vefat etmiştir.