Musevi Türkler Var Mıdır?

Fakat Arran Hristiyanları bu temaslar neticesinde evvelce Sabirler üzerinde tesis ettikleri dini nüfusu Hazarlar üzerinde artırmışlar ve Arran metropoliti İsrail hazarlar arasında Hristiyanlık neşretmiştir. Varasan şehrinde yaşayan hunların, yani Hazarların Hristiyanlığı kabulleri dolayısı ile onların eski Şamani dinleri hakkında da bazı bilgiler verilmiştir.

Bu malumata göre, Hazarlar büyük ilahlarına Tengri han diyorlarmış. Hazarların Kafkasya ile Azerbaycan’da hakimiyeti ve aralarında Hıristiyanlığın yayılması 8. asır başında genişleyen Arap istilası ile sona ermiştir. Araplar, Azerbaycan’ın işgalini tamamladıktan sonra, 721. 723’te Hazarların ülkelerine saldırdılar ve merkezleri olan Belencer’i işgal ettiler. Hazar hakanı İdil nehri etrafında bulunan ve ismi Arap kaynaklarında El. Bayza(Akkale) şeklinde geçen şehre taşındı.

Sonra Emevi orduları 731'de Süleyman B. Haşim ‘in idaresinde ve 732’de Ermeniye umumi valisi (sonradan halife) olan Mervan B. Muhammed’in kumandasında yine belencere kadar giderek, tahribat yaptılar ve Derbent’e Arap muhafız kuvvetleri yerleştirdiler. Mervan Hazar hakanını, Etil şehrine kadar gidip, ezmek kararını vermişti ve o 737 senesinde 150.000 kişilik muazzam bir ordu ile Etile doğru büyük fakat tehlikeli bir sefer yaptı.

Mervan B. Muhammed Kür şehri üzerindeki Kasak şehrinden Hazarların Dağıstan‘daki ikinci büyük şehri olan Semender hedef olmak üzere ordusunun bir kısmı, Derbent yolu ile ,fakat büyük bir kısmı kendi idaresinde, Daryal geçidi yolu ile hareket edip Hazarlara ansızın saldırdı. Hazarlar buna karşı koyamadılar.
Mervan’da onların hiç beklemedikleri bir şekilde, bütün ordusu ile Etil şehrine doğru yürüdü ve hakanı orada mağlup etti. Hakan Şakaliba İdil Nehri’nin ötesine çekilerek Hazar Tarhan ismindeki komutanı idaresinde Araplara karşı koydu.

Mervan buralardaki Şakaliba’dan (hakana yardıma gelen Bulgarlardan) ve Hazarlardan 20.000 aileyi esir dip Derbend tarafına gönderdi ve Kavsar B. Asvad Anbari’nin idaresinde ordunun en seçkin fertlerinden 40.000 kişilik bir kuvveti tulumlar üzerinde nehrin karşısına geçirerek, ani bir hücum yaparak ve Hazar Tahran’ın kuvvetlerini perişan etmeye, hatta Tarhan’ın kendisini ele geçirerek, öldürmeye muvaffak oldu.

 Bu savaşlarda Hazarlar on bin kadar ölü ve yedi bin kadar esir verdiler. Hazar hakanı Arap  hakimiyetini ve İslamiyet’i kabul ederek, anlaşmak zorunda kaldı. Mervan hakana Etil’e dönmeye müsaade etti ve maliyetinden Sabit al Ashadi ile Abd al Rahman al Hulani isminde iki fakiyi Hazarlara İslam dinini öğretmeye memur ederek hakanın yanına verdi.

Bizans’a karşı seferlerinde de başarı gösteren Marvanın Terek ile İdil arasındaki bozkırlardan bu kadar kalabalık bir orduyu sevk ile bir kısmım İdilin karşısına bile geçirip, Emevîler tarihinde emsali nadir görülen bu seferi böle yapabilmesi, kendisine evvelce 732 de Belencere kadar yaptığı seferde vaziyeti iyi Öğrenmiş olması ile izah edilebilir. Mervan daha Önce Süleyman Haşini1 in seferinde de beraber bulunmuş ve Hazar ülkesi vaziyetini yakından öğrenmek fırsatını bulmuştur.

Mervan bu büyük seferinde Şakaliba (Bulgarlar ve onlara bağlı kavimler) dan aldığı 20.000 esiri ve diğer esirleri Hazarap sınırı olan Derbent’in tarafına geçirerek, Samur köprüsü ile Şaberan arasına yerleştirdi. Hazar hakanının İslamiyet’i kabulü geçici bir siyasi tedbirden ibaret kalmış ise de maiyetine verilen iki kişiden Abd al Rahman b. Zubayr ile aynı şahsiyet olması pek mümkündür demek oluyor ki, Marvan’ın burada İslamiyet’i yaymak gayreti neticesiz kalamamıştır.

Hazarlar cenupta Araplardan ağır darbe yedikleri halde Avrupa’da ve Bizans sınırlarındaki nüfus sahalarında yedinci ve sekizinci asırlarda aleyhlerinde bir değişiklik olmadı. Bilakis Kırım ve Azak taraflarında nüfusları daha ziyade arttı. Kırım Gotları daha yedinci asırda Hazarlara tabii idiler. Hakan tarafından tayin olunan valilerden Fanagur’un ismi 710 yıllarında geçmektedir. Devam edecek…