Ulusal Devlet Mi? Din Devleti Mi?

Tarih boyunca Türk milleti hiçbir zaman din devleti olarak bir devlet kurmadığı gibi Türk milleti adına Türk milleti kelimesini içeren bir isimle ulusal bir devlette kurmamıştır kuramamıştır. Önemle vurgulamak isterim ki Türk milleti tarih boyunca tek bir din etrafında dini bir birlik sağlayıp o dini tüm Türk milletini kapsayacak bir din olarak benimseyip kabul edememiştir. Türk milletinin dinler tarihine göz gezdirdiğimizde Türk milletinin öncelikle çok tanrılı tabiat dinine daha sonra ruhların, atalar ruhunun yahut iyi-kötü ruhların insanlarla ilişkilerini kapsayan ve Şaman denilen din adamlarının ön planda göründüğü Şamanizm dininin de Türklerde ön plana çıktığını görmekteyiz.

Bir müddet sonra Şamanizm’in yanında gök tanrı dini denilen tek tanrıyı esas alan bir dinin de Türk kitlelerinde yaşadığını yaşandığını görmekteyiz. Ancak Türkler yaşadığı coğrafi sahalarda yaşayan başka ulusların inandığı ve ortaya koyduğu dinlere de ilgi duyup bir kısım Türk kitlelerinin bu dinleri de kabul ettiği görülebilmiştir. Nitekim Hint ve İran sahalarına yakın yaşayan Uygur Türklerinin İran’dan Mani dinini Hindistan’dan Buda dinini alıp bu dinlere de girip kitleler halinde bu dinleri benimsedikleri görülmüştür. Yine bir kısım Türkler Ahura Mazda dinini benimsedikleri gibi Karadeniz’in kuzeyinde yaşamış Hazar Türklerinin de Musevi yani Yahudi dinini benimseyip kabul ettikleri uyguladıkları görülmüştür.

Yine Avrupa sahasında görülmüş ve yaşamış Macar ve Bulgar Türklerinin hatta Türklerle aynı kökten olduğu anlatımları bulunan Finlerin Hristiyan dinini benimseyip Katolik veya Ortodoks mezheplerinde yaşadıkları da görülmüştür. Ancak Türk milletine en büyük etkiyi ilk detaylı dinleri olan dinleri Gök Tanrı dinine benzer özellikleri nedeniyle İslam dini olmuştur. Hz. Ömer zamanında İran’a girip Batı Türkistan’la ilgilenen Arap İslam ordularının baskı ve zorlaması nedeniyle ama daha ağırlıklı olarak İslam dininin Gök Tanrı dinine benzemesi Türklerin savaşçı ruhuna uygun cihat hareketlerine yer vermesi nedeniyle Türklerin peyderpey İslam dinini kabul ettikleri ve İslam olduklarını söyleyebiliriz. Doğuda Çinlilerin ve Moğolların baskı ve tazyikine uğrayan Türklerin batıya yönelmesi batıda karşılarına çıkacak sahanın ağırlıklı olarak İslam Ortadoğu sahası olması nedeniyle Türkler kısa zamanda İslam dinin benimsemişler İslam olmuşlardır.

Ne var ki buralara yerleşen Türkler buralarda İslam dinine dayalı İslami hükümlerle yönetilen devletler kurmayıp kurdukları devletlerin din işlerini İslam Arapların meydana koyduğu halifelik veya imamet gibi kurumların yönetip yönlendirmelerine bırakmışlardır. Hristiyanlığı kabul eden Türk devletleri ise halklarının din işlerini papalık veya patriklik gibi kurumların denetim ve yönlendirmesine bırakmışlardır. Ama hiçbir zaman Türk devletleri dini bir devlet olmamıştır. Bunun istisnası gibi görünse de hilafet makamını padişahlık makamıyla aynı şahısta birleştirir görünse de Osmanlı devleti bile tam manasıyla dini bir devlet olmamıştır.

Çünkü devletin yöneticilerinin ağırlıklı olarak kabul ettiği din veya mezhebi onlara ait kaideleri devletin bütün tebaasına uygulamamış uygulayamamıştır. Ancak Osmanlı devletinin dini devlete yaklaşan uygulaması halkın sosyal yaşamında uygulama bulan bazı hukuk kaidelerini şeriat esasına dayandırması şeklinde olmuştur. Bunda bile devletin hakim olduğu sahaların bütün toplamında şeri hükümler farklı uygulamalar bulmuştur. Kısacası Türklerde hiçbir zaman tam manasıyla vücut bulmuş bir devleti görülmemiştir. Ne tuhaftır ki Türk milletinde Mustafa Kemal’in önderliğiyle kurulan Türkiye Cumhuriyeti dışında kurulmuş ve yaşamış milli devlette görülmemiş, görülmesi söz konusu olmamıştır. Türkiye Cumhuriyeti öncesi dönemlerde kurulan bütün Türk devletleri hep hanedan devleti olmuşlardır. Bu yüzden devletin resmi adında Türk kelimesi geçen devlet sayısı Türk dünyasında sayılıdır. İlk olarak Türk tabirinin Göktürk devletinde görüldüğünü onun dışında bazı tarihçilere göre Türk Avar hakanlığı ismiyle anılan Avar devletinde cengiz hanın kurduğu Türk Moğol imparatorluğu devletinde ve Mısır’da kurulan Memluk devletinin ilk dönem yöneticilerinin yaşadığı dönemde adı olan Türk Memlukluları tabirinde görüldüğünü söyleyebiliriz düşüncesindeyim.  Devam edecek…