TRABZON VE HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRKTÜR -3

1881/83-1893 Osmanlı sayımlarına göre, ayrıca, Trabzon Merkez Kaza’da 588’i kadın, 621’i erkek toplam 1.209 Katolik ile 41’i kadın ve 51’i erkek,toplam 92 Protestan vardı.

Yer AdıMüslüman          Rum      ErmeniErkek Nüfus       Hane     Mahalle

Trabzon                               6.450     1.799     1.609     9.858     5.000     36

Akçaabad                           14.507   2.506     1.334     18.347   6.750     99

Maçka                                  5.697     6.406     202         12.305   5.170     64

Tonya                                   3.978     —           —           3.978     1.508     19

Of                                          25.945   442         —           26.387   9.171     122

Sürmene                            14.992   2.934     213         18.139   7.301     74

Vakfıkebir                          7.682     —           17           7.699     2.449     57

Toplam                                79.251   14.087   3.375     96.713   37.349   471

Trabzon

Topluluk Adı Merkez Kaza

                                               Vakfıkebir           Akçaabad            Sürmene             Of           Toplam

Müslüman Kadın             37.091   9.080     19.062   15.003   30.163   110.399

Erkek Rum Ortodoks     42.038   9.305     19.742   20.926   29.697   121.708

Kadın    13.027   —           1.838     2.339     351         17.555

Erkek    14.561   —           1.997     2.624     446         19.628

Ermeni Gregoryen Kadın             4.440     29           1.367     71           —           5.907

Erkek    5.106     27           1.591     107         —           6.831

Toplam                                                                              

Kadın    54.558   9.109     22.267   17.413   30.514   133.861

Erkek    61.705   9.332     23.330   23.657   30.143   148.167

1903 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre, Trabzon Vilayeti’nde 972.981 Müslüman, 185.784 Rum Ortodoks ve 50.233.

Müslüman          Rum      Ermeni

Yer AdıErkek    Kadın    Erkek    Kadın    Erkek    Kadın    Toplam

Trabzon

Merkez Kaza     44.385   44.715   16.629   16.887   6.028     5.894     134.538

Vakfıkebir           11.677   11.623   —           —           42           37           23.379

Akçaabad            21.469   21.571   2.437     2.349     2.145     2.043     52.014

Sürmene             22.082   20.459   3.398     3.249     129         149         49.466

Of           33.244   34.525   519         565         —           —           68.853

Toplam132.857                132.893                22.983   23.050   8.344     8.123     328.250

                Trabzon               Kenti     Trabzon Vilayeti

Topluluk Adı      1885      1914      1885      1914

Müslüman          79.129   64.726   857.280                921.128

Rum Ortodoks  27.583   23.806   155.039                161.574

Ermeni Gregoryen          9.546     14.846   41.786   37.049

Yahudi  —           9             5             8

Toplam116.258                103.387                1.054.110            1.119.759

Ermeni Gregoryen yaşamaktaydı.1903 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre, Trabzon Vilayeti’ndeki kadın-erkek nüfusun etnik ve dinsel dağılımı şöyleydi:

Topluluk Adı      Erkek    Kadın    Toplam

Müslüman 489.890 483.091        972.981

Rum Ortodoks  93.871   91.913   185.784

Ermeni

Gregoryen         25.444   24,789   50.233

Katolik  755         751         1.506

Protestan           575         565         1.140

Toplam610.535                601.109                1.211.644

1903 Trabzon Vilayet Salnamesi, Trabzon Merkez Sancağı'nda, 265.750’si Müslüman, toplam 328.250 kişinin yaşadığını göstermektedir (Tablo 5). Trabzon Merkez Kazanın bu dönemdeki toplam nüfusu 134.538 idi. 1903 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre, Trabzon Merkez Kaza'da, ayrıca, 721 ’i erkek ve 711'i de kadın olmak üzere toplam 1.432 Katolik; 51 "i erkek ve 43’ü kadın olmak üzere toplam 94 Protestan yaşamaktaydı. S. Shavv’ın 1885-1914 dönemine ilişkin nüfus verileri. Trabzon Kenti’nin toplam nüfusu 116.258'den 103.387’ye gerilerken; vilayetin toplam nüfusunun 1.054.110’dan 1.119.759’a çıktığını göstermektedir. Aynı durum, Müslümanlar ve Rum Ortodokslar için de geçerliydi: Yaklaşık 30 yıllık dönemde. Trabzon Kenti’nde yaşayan Müslüman nüfus 79.129’dan 64.726’ya; Rum Ortodoks nüfus ise 27.583’den 23.806‘ya düşmüştür. Bu dönemde, vilayetin Müslüman ve Rum Ortodoks nüfusları biraz artış göstermiştir.

SİVİL, ASKERİ VF DİNSEL HİZMETLER:

XIX.yy'da Trabzon Vılayeti’nin en yüksek düzeydeki yöneticisi olan vali,Trabzon Kenti’nde otururdu. Vali, aynı zamanda, Trabzon Merkez Kaza’yı da yönetirdi. Merkeze bağlı sancakların başında mutasarrıf, Kazalarda kaymakam ve 24 nahiyenin başında da müdürler bulunmaktaydı. XIX.yy’da Trabzon Vilayeti’nde Müslümanların dinsel hizmetlerini her kazanın merkezinde kadılar ve müftüler yerine getirmekteydi. Kadı ve müftüler doğrudan İstanbul’daki şeyhülislamlığa bağlıydılar. Cuinet, XIX.yy’ın sonlarında Trabzon Vilayeti’ndeki Rum Ortodoks topluluğunun 3 piskoposluğa ayrıldığını, her piskoposluğun başındaki metropolitin İstanbul’daki ekümenik patrikliğe bağlı olduğunu yazmaktadır. Bu piskoposluklar, Trabzon Merkez Kaza, Lazistan Sancağı ile Tirebolu ve Giresun kazalarını içeren Trabzon Piskoposluğu, Gümüşhane Piskoposluğu ve Samsun Piskoposluğu idi. Aynı dönemde, Gregoryen Ermeniler’in piskoposu Trabzon Vilayeti’nde yaşayan tüm Gregoryen Ermeniler’in ruhani lideriydi. Katolik Ermeniler’in piskoposu, Trabzon Vilayeti’nde yaşayan tüm Katolik Ermeniler’in yanı sıra, Sivas Vilayeti, Merzifon ve Amasya kazalarının Katolik Ermeni nüfusun ’an da sorumluydu. Cuinet, Fransisken mezhebinin, biri Trabzon Merkez, öbürü de Samsun'da olmak üzere, 2 kilisesi olduğunu yazmaktadır. Protestanların ise, Trabzon’da oturan 1 misyonerleri vardı. Ayrıca,Rum Ortodoksların Maçka’da toplam 46 köyün bağlı olduğu 3 manastırı bulunmaktaydı. Bu manastırlardaki görevliler, doğrudan İstanbul’daki patrikliğe bağlıydı.

XIX.yy’ın sonunda, Trabzon Merkez Kaza’da hukuk mahkemelerinin yanı sıra, ticaret mahkemeleri de vardı. Trabzon Merkez Kaza’da bidayet, sulh hukuk, ceza ve temyiz mahkemeleri görev yapmaktaydı. Cuinet, 1890’da Trabzon Vilayeti’nde olağan ticari işlemler ve İran transit ticareti için iki ayrı türde gümrük idareleri bulunduğunu ve bunların Trabzon Kenti’ndeki gümrük nezaretine bağlı olduğunu yazmaktadır.Yine Cuinet’ye göre, Düyun-ı Umumiye’nin 1890’da Trabzon Vilayeti’ndeki tüm büroları, Trabzon Kenti’ndeki nezarete bağlıydı. Ayrıca, Reji İdaresi’nin de 1890’da, Trabzon Kenti’nde birinci dereceden nezareti vardı. Bu nezarete 7 müdüriyet, 29 memuriyet ve 9 şube bağlıydı. Cuinet’ye göre, 1890’da Trabzon Vilaeti merkezi Erzincan’da bulunan 4.Kolordu’ya bağlıydı. Bu dönemde, tüm vilayetin, Trabzon, Tirebolu, Giresun, Ünye, Samsun, Sürmene, Rize, Arhavi ve Gümüşhane’de olmak üzere 9 askerlik şubesi vardı. 1869 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre, Trabzon Merkez Sancağı'ndaki 3.010 öğrencinin devam ettiği 379 medresede 112 müderris vardı; 514 cami ile 204 mescitte,490 kâtip ve 306 imam görev yapmaktaydı.Bu dönemde, sancağın 208 kilisesinde ise 201 rahip vardı (Tablo 7).1873 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre, Trabzon Merkez Kaza’nın başlıca taşınmaz malları şunlardı: 4.139 hane, 1 hükümet konağı, 1.232 dükkân, 441 mağaza, 33 han,86 fırın, 12 hamam, 66 bekâr odası, 27 cami,17 mescit, 1 fetvahane, 1 rüştiye, 18 Müslüman mektebi, 4 medrese, 3 tekke, 1 muvakkithane, 1 telgrafhane, 1 karantina, 1 fener,3 gümrük dairesi, 1 postane, 1 menzilhane, 17 dabakhane, 3 boyahane, 9 basmahane, 3 mezbaha, 2 kayıkhane, 9 çömlekhane, 3 rakı imalathanesi, 4 gazino, 21 ahır, 2 kömür ambarı, 21 değirmen, 2 mumhane, 5 samanlık, 33 bedesten, 131 kahvehane, 2 köşk, 24 Rum Ortodoks kilisesi, 3 Rum okulu, 3 Ermeni kilisesi, 1 Ermeni okulu, 2 Katolik kilisesi, 3 Katolik okulu, 1 Fransız kilisesi, 1 Fransız okulu, 1 kızlar manastırı, 1 matbaa ve 1 kıraathane. Cuinet’ye göre,1890’da Trabzon Vilayeti’nin toplam 24.229.924 kuruşu bulan geliri içinde en büyük paylar, 7.648.989 kuruş ile vergi ve 7.202.669 kuruş ile aşara (ürünvergisi) düşüyordu