Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

Müslümanların keyfi yere idamları kısa süre içinde yeniden günlük yaşamın bir parçası haline geldi.

Trabzon'da bulunan Rum ve İranlı tüccarlar, Türklerin tutum ve davranışları hakkında hiçbir şikâyette bulunmuyorlardı. Trabzon'a birkaç gün önce yeni bir vali atanmış ve sivil bir yönetim tekrar kurulmuştu. Rus işgali sırasında Trabzon ve çevresinde genelde dirlik ve düzen hâkimdi. Ancak Rus ihtilalinden hemen sonra Kafkasya'dan Trabzon'a bir Ermeni garnizonu gönderilince, Müslümanlar için tekrar korku dolu ve sıkıntılı günler başladı. Şubat 1918'de Rus askerlerinin çekilmesinden sonra, Trabzon ile Erzincan arasındaki bölgede Ermeni çeteleri oluşturuldu. Trabzon- Erzincan yolu üzerinde (25-30 Nisan) yakılmış, yıkılmış, harabeye çevrilmiş birçok köye rastladım. Bu yıkımların Ermeni çeteleri tarafından mı yoksa ilerleyen Türkler karşısında çekilen Rumlar tarafından mı yapıldığı veya Ermeni çetelerinden kaçan Türklerin mi yaktıkları tarafımdan tam olarak tespit edilemedi .

Mondros Mütarekesi sonrası vilayetin sorunları iyice ağırlaşmaya başladı. Bir yandan Müslüman ve gayri Müslim muhacirlerin sayısının artması, diğer yandan hükümetten herhangi bir yardım alınamaması sorunların derinleşmesine neden oluyordu. Dahiliye Nezareti'nin Trabzon'un isteklerine duyarsız kalması üzerine Vali Mehmet Galip Bey, sorunların vilayetin kendi imkanlarıyla çözümü için harekete geçti. Bir komisyon oluşturulmasına karar veren Mehmet Galip Bey, üst düzey memurların yanı sıra, Türk ve gayri müslim eşraf ve ahalinin değer verdiği kişiler arasından uygun bulduklarını komisyona dahil etti. Ancak komisyon vilayetin imar sorununun çözümünü devletin içinde bulunduğu şartlardan dolayı mümkün görmemekte ve sorunun yabancı inşaat şirketleri eliyle çözülmesini önermekteydi.

Vilayet içinde en fazla sıkıntı çeken unsur Türklerdi. İşgal yıllarında Türklerin bir kısmı Karadeniz sahil kasaba ve şehirlerine (Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Zonguldak ve İstanbul), bir kısmı da Merzifon, Çorum, Ankara, Konya ve Niğde gibi iç bölgelere göç etmişti459.

26 Şubat 1919 tarihinde Paris Konferansında müttefiklerin karşısına çıkan Ermeni delegasyonu, "Ermeni İmparatorluğu" kurmaya yönelik taleplerini açıklamışlardı. Ermeni delegasyonunun talepleri arasında Trabzon da bulunmaktaydı.

Mütarekeden sonra emellerini gerçekleştirmek için her türlü işbirliğini yapan Ermeniler ve Rumlar, Karadeniz Bölgesinde kurulması düşünülen "Pontus Devleti" ve Doğu Anadolu'da kurulması düşünülen "Büyük Ermenistan" sınırlarının özellikle Trabzon'da çatışması üzerine anlaşmazlığa düşmüşlerdi. Bogos Nubar Paşa Ermenistan'ın varlığını sürdürebilmesi için Karadeniz sahilinde bir limana ihtiyacı olduğunu ileri sürmekteydi. Venizelos, Ermenilerin denize çıkışını sağlamak için "Trabzon vilayetini Ermenilere bırakacağını" açıklamıştı. Ancak, Trabzon vilayeti Rumları ve özellikle Metropolit Chrysantos, Venizelos ile aynı fikirde değillerdi. Bunlar Pontus Devleti kurulması için ciddi bir propaganda faaliyetine başlamışlar, başkenti Trabzon olmak üzere bir Pontus Hükümeti kurulmasını sağlamak amacıyla Avrupa merkezlerini ziyaret etmek üzere komiteler oluşturmuşlardı.

1920 Nisan'ında gerçekleşen San Remo Konferansında geleceğin Ermenistan'ının sınırlarının belirlenmesi amacıyla İngiliz, Fransız, İtalyan ve Japon temsilcilerden oluşan bir heyet meydana getirilmiştir. Bu komisyonun temel aldığı mesele, Ermenistan'ın Karadeniz'e çıkışını sağlamaktır. Bunun üzerine Ermenistan'ın sınırlarının çizilmesi için Wilson'a hakemlik teklif edildi. Wilson bu hakemliği kabul etti. Sonunda Sevr Antlaşmasına Ermenilerle ilgili olarak 88 ve 89.cu maddelerle ve dolaylı şekilde ilgili olarak, 230.cu madde kondu. Özellikle 89.cu madde Trabzon'u iki taraf arasında askersiz alan olarak tarif etmiştir. Bu çabalar Ermenistan'ı Trabzon yoluyla Karadeniz'e açmak amacına hizmet etmekteydi.