Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

Taarruz iki zirveye, Polut ve Madur dağlarına yönlendirilmişti. Önce bu iki zirve ele geçirilecek böylece Trabzon Cephesi'ne bağlı kuvvetlerin, Trabzon şehrini kurtarmak amacıyla yapacağı taarruzun yan emniyeti sağlanacaktı. Sınırlı bir alanı kapsayan bu taarruzda, kumandan olan Fevzi Paşa bütün birliklerini cepheye sürmüş ve taarruzun derinliği fazla olmadığı için sadece iki alayı ihtiyatta bekletmeyi yeterli görmüştü. Taarruza katılacak birlikler 21/22 Haziran gece yarısına kadar hazırlık mevziine girdi ve saat 00.30'da taarruz başladı. 22/23 Haziran gecesi, Polut zirvesindeki Rus birliklerine beklemedikleri bir noktadan yapılan gece taarruzu, Ruslar arasında büyük bir paniğe yol açmış ve çok sayıda Rus askeri uçurumlara düşerek parçalanmıştı. Ruslar, panik içinde sağa sola kaçışırken, taarruza geçen birliklerimiz de Polut ve Madur dağında önceden belirlenen mevkileri ele geçirmişti. 23 Haziran sabahı erken saatlerde Madur zirvesinin zapt edilmesi üzerine, Polut'ta bulunan Ruslar burada hiçbir ciddi direnme göstermeden geri çekildiler . ileri harekât 25 Haziran'da da devam etti. Madur ve Polut'un alınması ve bölgede bulunan Rus birliklerine yıldırıcı bir darbe vurulmasından sonra, sıra Trabzon üzerine yapılacak taarruza gelmişti. Türk kuvvetleri, Trabzon üzerine taarruz için hazırlanırken, Ruslar da Trabzon'u muhafaza edebilmek için 1. Kars Alayı'nı takviye olarak Trabzon'a sevk etmişti.

1917 Kasım sonlarında Rus ordusunun morali bozulmaya ve askerler Kafkasya cephesinden firar etmeye başladı. Cephe korkunç bir hızla düşmekteydi. Ruslar çekilirken, Ermenilerin Müslümanlara saldırısı daha da artarak devam etti. 3. Ordu Komutanı Vehip Paşa, Ermeni Mezaliminin durdurulması için birkaç kez Ruslar nezdinde girişimde bulunmuşsa da, olumlu bir netice elde edemedi. Enver Paşa, bölgenin askeri bir harekâtla kurtarılabileceğine karar vermiş, 3. Ordu komutanı Vehip Paşaya gerekli emirleri göndermişti. .

III. Ordu 12 Şubat 1918'de Rus işgali altındaki topraklara karşı ileri harekete başlamıştı. 2. Kafkas Kolordusu'nun Tirebolu'da bulunan 37. Tümeni, 12 Şubat'ta Giresun'a çıkan 123. Alay ile birlikte aynı gün Trabzon'a doğru harekete geçmiş ve 18 Şubat'ta Akçaabat'a girmişlerdi. Trabzon'daki Rus birlikleri henüz şehri boşaltmadığı için Ruslara 5 günlük bir müddet verildi ve 24 Şubat'ta Trabzon Rus işgalinden kurtarıldı. Trabzon'u kurtardıktan sonra ileri harekâta devam eden Osmanlı birlikleri, 26 Şubat'ta Sürmene ve Ofu, Rus işgalinden kurtarmıştı. 

1917 yılında suça karıştığı düşünülen Ermenilerin vilayetten çıkartılması yasaklanmış, ancak 1918'de Alman Konsolosu'na yanında bulunan Ermeni aileyi götürmesi için izin verilmiştir. 1919 yılına gelindiğinde ise bazı Ermenilerin siyasi suçlarının affedildiği ve serbest bırakıldıkları görülmektedir . Tüm bu iyi niyetlere rağmen bölgedeki çetecilik faaliyetleri devam etmektedir. 1919 yılında Melet Yaylası'nda, asker elbiseleri giymiş olarak ahaliye saldıran kişilerin otuz civarında olup Rum ve Ermenilerden oluştuğu tespit edilmiş ve ardından takibata tabi tutulmuşlardır . Bu işgal sonucunda ağır kayıplar pahasına şehri işgal eden Rus askerlerinin işgal günlerinde ve sonrasında sergiledikleri soygun, yıkım, cinayet ve başıboş davranışların neticesinde kültürel varlığımız da çok zarar görmüştür.

Rus işgali sırasında yaşanan yıkım, vahşet ve yağma hareketlerini savaş sırasında Trabzon'a gönderilmiş Rus komutan ve araştırma heyetinin günlük raporlarından öğrenmekteyiz. İşgal komutanı Sergei Rudolphovich Mintslov ve işgal zamanı görevlendirilen kültür komisyon başkanı Fyodor İvanoviç Uspenski'nin kayıtları Trabzon'un kültür tarihi için çok önemlidir.

Uspenski, Trabzon'a geldikten sonra Trabzon'daki arkeolojik anıtların Rus askerleri tarafından yıkıldığını ve birçok eserin çalındığını belirtmektedir.