Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

Trabzon Valisi Cemal Azmi Bey de bir bildiri yayımlayarak Rus işgali altına girme tehlikesi bulunan bölgede oturan halktan daha emniyetli olan Trabzon'un batısındaki topraklara göç etmesini istemişti. Bu karar Furtuna Deresi boyunca uzanan savunma hatlarında bulunan birçok gönüllünün, ailelerini göç ettirmek için cepheden ayrılmasına neden olmuştu396. Bu esnada halk Trabzon'dan göç etmeye başlamıştı. Bu olumsuzluklara rağmen Rıza Bey, Şitanye Bey'in de emrine rağmen Enver Paşa'ya yaranabilmek için taarruz emri vererek büyük bir hata yapmış ve eldeki birliklerin önemli bir kısmı kaybedilmiştir .

Düşmanın yavaş yavaş Trabzon'a yaklaştığı sıralarda Cemal Azmi Bey, Ordu ilçesinde geçici Trabzon Hükümetini kurmuştu. İnsanlar mağazalar ve evlerdeki eşya ve mallarını oldukları yerlerde bırakmışlardı. Bu eşyaları satmak istediklerinde Rumlar ve Ermeniler düşük fiyata bunlara talip oluyorlardı. Bu esnada Müslüman halkın kaçarken Rum ve Ermenilerin oldukları yerlerde kalmaları, üstelik Müslümanların eşyalarına talip olmaları da oldukça manidardır .

Stratejik bir liman olan Trabzon'u ele geçirmek üzere harekete geçen General Yüdeniç komutasındaki Rus kuvvetleri, 15 Nisan 1916'da şehre 18 km kadar yaklaştı. Ruslar, Türk birliklerini arkadan vurmak için Akçaabat'a asker çıkarmak üzereyken, Trabzonlular şehri boşalttılar. Şehir 15/16 Nisan gecesi Türk halkının büyük çoğunluğunca terk edilmişti. Trabzon, Türkler tarafından boşaltılırken, şehirde sadece Rum ve Ermeniler kalmıştı. 18 Nisan sabahı Lyakhov'un karargâhına Trabzonlu Rumların gönderdiği bir heyet gelerek 15/16 Nisan gecesi Türklerin şehri boşaltmış olduğunu bildirmiş ve Rusları şehre davet etmişti.

Böylece Ruslar hiçbir direnişle karşılaşmadan Trabzon'a girmişlerdi. Şehrin Ruslar tarafından bombalanması üzerine halk büyük bir telaşa kapılmış ve varını yoğunu satarak batıya kaçmaya başlamıştı. Ancak bu göç plansız ve programsız olduğu için özellikle yiyecek ve fiyat konusunda önemli sıkıntılar yaşanmaktaydı. Bunun üzerine bir de bölgedeki askerler ailelerinin derdine düşüp firara başlamıştı. Bu askerlerin sayısı 15.000 civarındaydı.

1916 yılında Rusların Trabzon'u işgali ve Ermeniler üzerine izledikleri siyasete dair Milyakof, Berlinsche Tidende gazetesine bir makale göndererek durumu tahlil etmiştir. Bu makalede şu tespit yer almaktadır: Rusların, Trabzon'u işgal ederek Ermenistan'daki etkilerini arttırıp kendilerini emniyete aldıkları, Ermenilerin işgale dâhil olmaları karşılığında vaat edilen özerkliği elde etmeyi bekledikleri ancak yaşanan gelişmelerden çok fazla tatmin olmadıkları görülmektedir.

The Times, Trabzon'daki mücadeleyi şöyle ifade etmekteydi: Rusların, Trabzon'u ele geçirmek için askeri harekatını sürdürdüğü esnada Türkler Karadeniz'deki en önemli limanları olan ve savaştan önce Anadolu'dan Asya'ya giden kervanların kalkış noktası durumundaki Trabzon'u ellerinde bulundurmanın ne kadar önemli olduğunun farkına vardılar ve şehri savunmak amacıyla büyük kuvvetler oluşturdular. Ancak Ruslar kıyı bölgesi boyunca yaptıkları saldırılar sonucunda Osmanlı kuvvetlerini etkisiz hale getirmeyi başarmışlardı. Trabzon şehri, böylece 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından kavuşturulduğu Türk idaresinden ilk kez çıkarılıyor ve Rus birlikleri tarafından işgal ediliyordu. Bu zor ve sıkıntılı durum yaklaşık olarak 22 ay devam edecek ve bu süre boyunca batı ve iç bölgelere doğru göç eden Trabzon halkı için zorlu bir süreç başlayacaktır.

Muhacirlerin kimisi Karadeniz Sahil kasaba ve şehirlerine yani Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Zonguldak'tan İstanbul'a kadar, bir kısmı da Merzifon, Çorum, Ankara, Konya, Niğde gibi İç Anadolu'ya yayılmışlardı. Bu suretle her tarafta bir kaynaşma başlayınca İstanbul'da hükümet "Muhacirler Genel Müdürlüğü" adıyla bir örgüt meydana getirmişti. Bu örgütü kurmaktan maksat, muhacirleri yuvalarına kolaylıkla kavuşturmak, onlara yem ve yiyecek tedarik etmek, hatta giyecek ve konut ihtiyaçlarına yardım etmekti.