Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

1901-1903 yılları arasında bazı Ermenilerin hoca kıyafeti veya Laz kıyafeti giyerek Trabzon'da casusluk yaptıkları tespit edilmiş ve bunu önlemeye yönelik tedbirler alınmıştır. Ancak Ermeni isyancıları Rusya'dan alıp kayıklarla Osmanlı sahillerine taşıyanların yakalandıkları halde ceza görmemeleri vilayetçe sakıncalı görülmüş ve bu durumun yarattığı olumsuzluk Adliye Bakanlığı'na bildirilmiştir. Trabzon valiliği bu konuda gerekli tedbirlerin alınmasını önemle belirtmektedir .

Trabzon'da 1904 yılından itibaren Ermeni komitesi yeniden harekete geçmiş ve bu faaliyetleri sebebiyle takibata uğramıştır. Dâhiliye dairesinden gönderilen belgeden anlaşıldığı kadarıyla bu kişilere idam, müebbet hapis ve çeşitli yıllarda hapis cezaları verilmiştir .

İngiltere Sefareti ise Trabzon Divan-ı Harp başkanını suçsuz Ermenileri tutuklatmakla itham etmektedir . Bilindiği üzere bir kimsenin suçlu olup olmadığı ilgili mahkeme tarafından ortaya çıkarılır. İngiltere, bu tutumuyla Osmanlı Devleti'nin yargı sistemine müdahale etmekte ve bu olayda görüldüğü gibi taraf olmaktadır.

Ermeni çeteleri bölgede karışıklıklar çıkartarak Ermeni milletini isyana teşvik etmektedir. Ancak buradan bütün Ermenilerin isyan halinde olduğu ve bu tahriklere alet olduğu sonucu çıkarılmamalıdır. Osmanlı arşivleri bu olayı doğrulayan binlerce belge barındırmaktadır. 1904 yılında Trabzon'daki Ermeni tüccarlardan Arabyan Kazyan Ağa bu tahriklere kapılmayıp, Hınçak komitesine para yardımı yapmadığı için komiteciler tarafından saldırı ve tehditlere maruz kalmıştır. Olayın ardından saldırganlar yakalanmış, yargılanıp cezaya çarptırılmışlardır. Ancak İngiltere sefareti birçok olayda olduğu gibi yargılamalara itiraz ederek komitecilere dolaylı yoldan destek vermeye devam etmiştir .

1906 yılında komiteciler Trabzon İstinaf Mahkemesi tarafından idam, müebbet ve çeşitli yıllarda hapis cezalarına çarptırılmış ancak verilen cezalar bu kişiler için caydırıcı olmamıştır. 1907 yılında komiteciler, Trabzon'daki Ermeni zenginleri mektuplarla tehdit ederek para talep etmişler ve Kaymaklı kilisesi'nin tütün damını yakmışlardır .

1907 yılında Ermeniler ile ilgili tahkikatlar artmış ve birçok kişi şüpheli konumuna düşmüştür. Bu doğrultuda Trabzon'da hareketlerinden şüphelenilen İsrailyan Vartan'ın, Çenberci esnaflarından Horento Hamanyan'ın başkanlığında kurulan Truşak Komitesi'nin üyesi olduğu anlaşılmış ve kendisi ile birlikte üç Ermeni daha gözaltına alınmıştır. Ermeni komitecilerinin faaliyetlerinde görülen bu artış sebepsiz gibi görünmemektedir. 1908 yılında Rusların sınıra asker yığdığı ve Ermenilerin de Ruslarla birlikte hareket ettiğine dair haberler istihbarat raporlarında yer almış ve Osmanlı Devleti bu konuyla ilgili soruşturma başlatmıştır .

Belgeleri incelemeye devam ettiğimiz zaman 1913'te Trabzon Ermeni kilisesi görevlileri ile Ermeni Mektebi yöneticilerinin, komitecilerin aşırı baskısı altında bulunduğunu görmekteyiz. Bu iki grup arasında anlaşmazlıklar ve mücadeleler yaşanmaktadır. Mektep yöneticileri, komiteciler tarafından dövüldüklerini ve saldırıya uğradıklarını ve bu durumda kilisenin kendilerini koruyamadığını, Osmanlı devlet adamlarına sıklıkla bildirmektedirler .

İngiltere, Ermeni meselesi ile gereğinden fazla ilgilenmekte ve Osmanlı Devleti'nin yargı sistemine dahi müdahale etmektedir. İngilizlerin bu aşırı ilgilerinin Ermeni sorununa ne ölçüde etki ettiği tam olarak bilinemez. Ancak bu doğrultuda meydana gelen olaylar sıkı bir şekilde irdelenebilir. Bu duruma örnek verebileceğimiz bir olay 1913 yılında gerçekleşmiş, İngiliz milletvekili Valter Keynes ve heyeti, Ermenilerin yaşadığı Erzurum, Bitlis ve Van'a uğramış ardından da Trabzon'a bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Trabzon Vilayeti'ne göre bu heyetin amacı Ermenilerin ve Kürtlerin yaşadığı bölgeleri gezip bu halkların durumunu incelemektir. Bu durumda da görüldüğü gibi İngilizler kendilerini dünyanın polis gücü gibi görmekte ve sınırlarını aşarak Osmanlı Devleti'nin yönetimine müdahil olmaktadırlar .