Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

Sevk ve İskân, o günkü şartlarda asi, saldırgan, bölücü ve düşmanla iş birliği yapan, cephe gerisinde Türkleri katleden, Türk köy ve kasabalarını yakıp yıkan ordunun intikal ve ikmal yollarını kesmeye çalışan Ermenilere uygulanmıştır. Dâhiliye Nezareti, 1915'te Sevk Kanunu çerçevesinde Ermenilerin nereden, nereye ve ne miktarda sevk edildiğini Trabzon Vilayeti'ne sormuş, ardından Osmanlı Bankası ve Duyun-u Umumiye'de çalışan memurların hareket ettirilmemesini bildirmiştir. Ayrıca Ermeni asıllı Konsoloslar ile memurlar da vilayetçe alınan bir karar gereği şehirden çıkarılmamıştır.

Dâhiliye Nezareti ve Trabzon Vilayeti arasında devam eden yazışmalara bakmaya devam ettiğimizde birçok şehirde olduğu gibi Trabzon'da da sevk işlemlerinden kurtulabilmek için din değiştirme olaylarının yaşandığını görmekteyiz. Ancak bu gibi davranışların önemsenmeyerek gereğinin yapılması ısrarla vurgulanmıştır. Bu işlem esnasında Komite faaliyetlerine karışmayan tüccar ve esnaf şehirdeki diğer kasabalara yerleştirilmiş, komiteciler ise şehirden çıkartılmıştır.

4.4. Savaş Yıllarında Ermeni Faaliyetleri

Rusların Osmanlı nezdindeki büyükelçisi Zinovyev, 26 Kasım 1912'de Rusya'ya gönderdiği raporunda şunları söylemektedir: ''Rusya'ya olan sempati Ermeni burjuvası ve aydınları arasında da yaygındır. İhtilalci partiler artık gittikçe itibarını kaybediyor ve yerine muhafazakâr programıyla yeni partiler kuruluyor. Van, Bayezid, Bitlis, Erzurum ve Trabzon konsoloslarımızın bildirdiklerine göre bu vilayetlerdeki Ermenilerin hepsi Rusya tarafındadırlar ve bizim ordularımızı bekliyorlar veya Rusya'nın kontrolü altında reformlar yapılmasını istiyorlar" .

Ermeniler bu yörede yüksek bir iktisadi konumda bulunduklarından seferberliğin daha ilk sıralarında davete kendileri uymadıkları gibi Müslümanları da askerlikten nefret ettirmeye başlamışlar ve niyetlerini Giresun'un Rus torpidosu tarafından bombardıman edildiği sırada nümayişler, tahammül edilemez taşkınlıklar yapmak, İslam ahaliyi, hükümet memurlarını tahkir etmek suretiyle açıkça ortaya koymuşlardır.

Birinci Dünya Savaşı başlayınca Ermeni komiteleri ve Patrikhane Osmanlı'nın taraf olduğu taktirde ona karşı izleyecekleri politikayı tespit etmek üzere bir araya geldiler. İstanbul Galata'daki Ermeni Büyük Merkez Okulu'nda patrikhane memurlarının başkanlığında Taşnaksütyun, Hınçak ve diğer komitelerin temsilcilerinden oluşan Birleşik Milli Ermeni Kongresi, "Ermenilerin Osmanlı Hükümeti'ne sadık kalmaları, askeri görevlerini yapmaları, dış tesirlere kapılmamalarını" telkin etti. 1914 Haziran'ında Erzurum'da Doğu eyaletleri başta olmak üzere dünyanın çeşitli yerlerinden gelen temsilcilerin katılımıyla toplanan Sekizinci Taşnaksütyun Kongresi ise, "İttihat ve Terakki'ye karşı muhalefet durumunda kalmaya ve onunla şiddetli mücadeleye girişmeye " azmediyordu .

Ermeni çeteciler, Osmanlı savaş gücü için hayati öneme sahip noktaları hedefliyorlardı. Özellikle orduya asker kaydı yapan kişiler başta olmak üzere mahalli devlet memurları suikaste uğruyor, devlete ait binalar yıkılıyor, jandarma karakolları ele geçiriliyordu. Ermeni çeteleri Kürt köylerine saldırmaya başladıklarında bölgede neredeyse anarşik bir ortam meydana gelmişti. Ermenilerin Osmanlılara savaş sırasında verdikleri en büyük zarar, iletişim hatlarının ve cepheye gidecek destek ve yardımın önünün kesilmesiydi .

Ermeniler, terör faaliyetlerini Anadolu'nun geneline yaymışlardı. Kayseri'de 1914 Ocağında, Zeytun'da 1914 Ağustosunda, Erzurum'da 1914 Ekiminde, sabotaj ve tedhiş hareketlerine başlamışlardı. Bunları Muş, Bitlis, Diyarbakır, Urfa Elazığ, Sivas, Trabzon, Ankara, Bursa, Adana, Antakya, Antep, Maraş, Halep, İzmir ve İstanbul'daki yıkıcı Ermeni faaliyetleri takip etti . 1914-1919 yılları arasında Doğu Anadolu'da Ermeniler tarafından adı geçen şehirlerde toplam 363.141 kişinin öldürüldüğü Osmanlı Devlet yetkilileri tarafından tespit edilmiştir . Trabzon şehri de bu saldırılardan oldukça etkilenmiştir.