Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

Sevk esnasında Trabzon'da çıkan Meşveret adlı gazete Ermenilerin geçici bir süre için sevk edildiğine dair haber yapınca bu durum Ermenileri umutlandırmış ve Dâhiliye Nezareti, halkı olumsuz anlamda etkileyecek asılsız haberlere izin verilmemesi için vilayete emir göndermiştir. Dâhiliye Nezareti, Ermenilerin sevkinin Alman hükümetinin teşvikiyle yapıldığına dair bir söylenti üzerine de gerekli vilayetlere, hiçbir hükümetin iç işlerimize müdahil olamayacağını uygulanan tedbirlerin askerlik ve güvenlikle ilgili sebeplerden dolayı alındığını bildirmiştir .

Trabzon'dan Ermenilerin göçüyle ilgili olarak Alman ve Amerikan arşiv belgelerinde önemli bilgiler bulunmaktadır. Bölgede bulunan Amerikan ve Alman konsoloslarının raporlarından da anlaşıldığına göre, kendisine emir gelen yerel yetkililer, Ermenilere bu kararı duyurdular. Trabzon'da sürgün emrini bildiren afişler cadde ve sokaklara asıldı. Tellallar cadde ve sokaklarda gezerek hükümetin kararını ilan ettiler.

Trabzon'da Amerikan Konsolosu Oscar Heizer, Amerikan elçiliğine gönderdiği bir raporunda 25 Haziran tarihinde göç emrinin alındığını, duyurunun sokaklara 26 Haziran günü asıldığını bildirmektedir. 1 Temmuz Perşembe günü de tüm sokaklar süngülü jandarmalar tarafından kontrol altına alınarak Ermenilerin evlerinden çıkarılmalarına başlanılmıştır .

Amerikan Konsolosu Trabzon Ermenilerinin yolculuğunun 1 Temmuz günü başladığını ve Gümüşhane-Erzincan yönünde olduğunu belirtmektedir. Başlangıçta 2.000 kişilik kafileler oluşturarak Gümüşhane yönüne gönderilmişlerdir. Bu şekilde 3 gün boyunca 6.000 kişi Trabzon'dan sevk edilmiş, daha sonra yaklaşık 4.000 kişi küçük gruplar şeklinde hareket ettirilmiştir.

İsviçre'deki bir batı kaynağı ise şu bilgileri içermektedir. 26 Haziran'da Ermenilerin Trabzon'dan tehcir edileceği duyurulmuştur. Tehcirin yapılacağı 1 Temmuz'da bütün caddeler jandarmalar tarafından kuşatıldıktan sonra, 100 Ermeni bir sokakta toplatıldı ve şehrin girişine götürüldü. Toplanan Ermeniler şehir girişinde 2000 kişilik gruplar haline getirilerek göç ettirildi. Bunu takip eden günlerde de tehcir devam etti. Toplam 6000 kişinin şehirden ayrılmasını takip eden günde 4000 kişi daha şehirden götürüldü. Vali ilk olarak ailelere araba kiralamaları iznini vermişti, ama daha sonra bunlar ücretleri geri verilmeden ellerinden alındı. Alman Konsolos başka bir raporunda, Ermenilerin Müslümanlığa geçmek suretiyle tehcirden kurtulmak istediklerini belirtmektedir. Ancak Vali bu duruma izin vermemiştir . Bütün bu bilgiler ışığında, Osmanlı arşiv belgeleri üzerinde yapılan çalışmalar, Trabzon'dan sevk edilen Ermenilerin sayısını 28.000 olarak göstermektedir .

1920 yılında Sevk işlemlerinin ardından geri dönemeyen, ya da mallarını satamayanların varlıklarının yeni kanun çıkana kadar korunması, mallarını talep edenlerin iade edilmesi Trabzon Vilayeti'ne bildirilmiştir. Trabzon'un eski tercümanı Andon Efendi'nin hanesinde oturan Elizabet'in sevk sırasında Trabzon'da kalmış olan eşyalarının ve evinin iadesinin talebi üzerine gereken yapılarak ilgili yerlere emirler verilmiştir.