Trabzon Havalisinde Yaşayanlar Öz ve Öz Türktür – 6

İngiltere, Osmanlı Devleti ile gizli olarak yaptığı Kıbrıs Antlaşması ve Kongre sonunda imzalanan Berlin Antlaşmasının 61. Maddesi ile gerek Anadolu'dan ve Ortadoğu topraklarından Rusya'yı uzak tutacak, gerekse de Ayastefanos Antlaşması ile Rusya'nın insaf ve himayesine terk edilen Ermenileri kendi güdümüne sokacaktı . Bu antlaşmalar uyarınca Osmanlı Devleti, Ermenilerin yoğun olduğu vilayetlerde Ermenilerin durumlarını düzeltmek için reformlar yapmayı ve onları Kürt ve Çerkezlere karşı korumayı, bu durum hakkında da Avrupalı Devletlere, özellikle de İngiltere'ye bilgi vermeyi taahhüt etmiş bulunuyordu . Ama, İngiltere'nin Doğu Anadolu'da yapılmasını istediği "reform"dan ne anladığı ileride yavaş yavaş ortaya çıkacaktı. Bundan böyle İngiltere de Osmanlı Ermenilerini diline dolayacaktı. Ama bunu Ermenilerin çıkarlarını düşündüğü için yapmayacaktı .

1878 Berlin Antlaşması'nın Ermenilerin oturdukları doğu vilayetlerinde yapılmasını öngördüğü reformlar, Doğu Sorunu'nun yılan hikâyesine dönen yönlerinden birisidir. 1912'deki Balkan yenilgisi, Osmanlı Devleti'nin ölüm fermanını ilan ettiğinde bu konu yeniden gündeme geldi ve söz konusu Asya topraklarında nüfuz bölgelerinin belirlenmesi aciliyet kazandı .

Boryan'ın ifadesiyle, Ermeni kitlelerinin önderleri, bilinçli veya bilinçsiz Avrupa diplomasisinin bu oyununa düşerler. İngiliz ve Ruslar için kendi çıkarları önemlidir; Ermeni halkının çekeceği acılar ve karşılaşacağı yıkımlar, onların umurunda değildir. Ermeniler, bunu göremediler. Bu saptamalar Boryan'a aittir. Ermeni siyaset ve toplum adamlarının önünde iki yöntem vardı. Biri gözyaşı dilinin kullanılması, diğeri ise kılıcın kullanılmasıydı. İşte bu iki uygulama, Berlin Konferansı'nın temel mirasıydı. Menşevik Gürcistanı'nın, Toprak Bakanı Karibi de aynı saptamayı yapmıştır. Batı Emperyalistlerinin Ermenilere "daha fazla kan dökerseniz, istediğiniz yardımı alırsınız" mesajını verdiğini belirtir .

2.2.2.     Rusya'dan Gerçekleştirilen Göçler

Rusya, Anadolu'daki çıkarlarını kollamak için çeşitli yollarla bölgede etkisini arttırmaya çalışmıştır. Rusya'nın bölgedeki etkisini arttırmak için uyguladığı yöntemlerden en etkilisi bölgeye Kafkaslardan Ermenileri getirip yerleştirmeye çalışmasıdır. Sultan Abdülhamit, Rusya'dan Ermeni kabul edilmesini yasaklamıştı. Çünkü geri gelen Ermenilerle birlikte birçok komite mensubu Ermeni de ülkeye giriyor ve olaylara karışıyordu. Osmanlı arşiv belgelerinde bununla ilgili çeşitli belgeler bulunmaktadır. Rusya'dan ve diğer yerlerden pasaportsuz olarak Trabzon'a gelip mensup oldukları vilayetlerce kabul olunmayan yüz yetmiş Ermeni'den suça karışmamış olanların mensup oldukları vilayete geri gönderilmesi hükümet tarafından Trabzon valiliğinden istenmekteydi.

Longworth, 7 Şubat 1896 tarihli raporunda ilk defa Ermeni hadisesinden bahsetmektedir. Hatta bu raporuna evleri yakılan ve öldürülen Ermenilerin sayısını veren bir de tablo eklemiştir. Raporunda Trabzon merkezinde 400'den fazla kişinin defnedildiğinin görülmesine rağmen, tabloda verilen rakamın 298 olduğunu ve bunun da sebebinin ölüm kaydı yöreye kayıtlı kişileri içine almasından kaynaklandığını vurgulamaktadır. Bu durumda ölen 102 kişinin Trabzon'a dışarıdan gelen Ermeni çete ve komite üyeleri olması muhtemeldir ki, bu da olaylara sebebiyet verenleri tahmin etmek açısından önemlidir .

1898 yılında Batum'dan gelen bir Rus posta vapurunun seksen beş nüfusluk birkaç Ermeni ailesini Trabzon'a çıkarması üzerine Osmanlı hükümetince bu yönde bir karar alınıncaya kadar böyle toplu geri dönüşlerin engellenmesi için Rusya nezdinde girişimlerde bulunulmuştur . Yabancı Ermenilerin yoğun göçü sebebiyle Trabzon Vilayeti zor durumda kalmış ve bu konuda yardım istemiştir. Bu sorun takip eden yıllarda da devam ettiği için Trabzon valiliği, hükümetin karar almaması halinde gereğini yapabilmek için hükümetten izin istemektedir.