TRABZON HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRKTÜR – 6

Bu bilgilerden sonra Rus’ların Trabzon ve havalisine bizzat deniz kuvvetlerini kullanarak gerçekleştirmeye çalıştıkları saldırı, işgal ve müdahale icraatlarına bakmak, irdelemek istediğimizde Hikmet ÖKSÜZ Veysel USTA’nın kaleme aldığı  I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA RUS DONANMASININ TRABZON VE ÇEVRESİNİ BOMBALAMASI adlı yazıya bakmamız yerinde olacaktır düşüncesindeyim. Bu yazıya baktığımızda şu bilgileri görürüz:

“Giriş

Osmanlı Devleti, henüz I. Dünya Savaşı başlamadan önce muhtelif ittifak girişimlerinde bulunmuştu. Ancak savaşın ve ittifakların ana planlaması çoktan kurulmuş bir düzen üzerinden yürütülüyordu. Sorun, paylaşım ve güç dengelerinde hassas ayarları yapmaktı. Nitekim Rusya, Osmanlı Devleti ile bir ittifaktan ziyade İngiltere’nin teklif ettiği boğazları ele geçirme planları yapmaktaydı. Bu plan İngiltere lehine başarılı olmuş, Rusya ve İngiltere, işbirliği sorununu çoktan halletmişti. Buna rağmen savaşın başlayacağı zamana kadar arayışlarını sürdüren Osmanlı Devleti; İngiltere, Fransa ve Rusya’dan istediğini alamayınca bu sefer Almanlara döndü. Pazarlıklar neticesini verdi ve 2 Ağustos 1914'te ise gizli ittifak anlaşması imzalandı. Kuşkusuz Almanların bu ittifakı gerçekleştirmesinde pek çok neden vardı, ancak bunların en etkili olanı Osmanlı Devleti’nin doğuda Rus kuvvetlerini gerek güç, gerekse zaman olarak oyalayabileceği düşüncesiydi.

Almanlar ve Osmanlı Devleti açısından en kötü senaryo ise Rusların İstanbul’u ele geçirmeleriydi. Almanlar için Rusların askeri ikmal işleri noktasında Karadeniz limanları önemli bir yere sahipti. Dönem itibarıyla savaş sürecinde deniz yollarının kara yollarından daha güvenli ve süratli olduğu gerçeği ortadaydı. Bu çerçevede Karadeniz’deki Rus deniz kuvvetinin etkisizleştirilmesi ya da en azından meşgul edilmesi oldukça önem arz ediyordu.

Hadiselere Karadeniz ve Trabzon özelinden bakıldığında Trabzon’un arz ettiği tarihi, coğrafi, stratejik, jeopolitik önem üzerinde durmakta fayda vardır. Zira Trabzon ve havalisi Rusların yayılma projelerinde genelde ilk adım, ya da atlama noktalarının başında geliyordu. Tarihsel süreçte benzer bir mücadelenin merkezinde bulunan Trabzon, İran’a uzanan ticaret ve askeri yolların denize açılma noktası idi. Aynı zamanda Ruslar için Karadeniz’in güneyindeki duraklarından biriydi. Nitekim Rusya güçlenip genişlediği tarihsel süreçte 1774’ten 1914’e kadar sürekli bir yayılma politikası gütmüş ve. 1914’e gelindiğinde Trabzon bu politikanın nihai hedefi olmuştur.

Savaş ve Trabzon

Birinci Dünya Savaşı’nın henüz başlarında, Osmanlı Devleti savaşa girmeden önce hükümet tarafından Trabzon’da bazı savunma tedbirleri alınmıştı. İlk girişim koruma bataryaları tesis etmekti. Ancak bu tedbirlerin tamamlanması mümkün olmadı. Savaş sürecinde ise III. Ordu’ya lojistik destek Trabzon üzerinden gerçekleşiyordu. Bu destek Yavuz, Midilli, Hamidiye gibi savaş gemileri ve sivil nakliye araçları ile sürdürülüyordu.

Osmanlı Devleti, donanmasının 28-29 Ekim 1914 gecesi Rusya’nın Sivastopol ve Odesa limanlarını bombalaması ile fiilen I. Dünya Savaşı’na girmişti. Bu hadiseyi gerçekleştiren, Amiral Souchon komutasındaki Yavuz ve Midilli adı verilerek Osmanlı donanmasına katılan iki Alman zırhlısı, Karadeniz’deki kuvvet dengesini Osmanlı Devleti’nin lehine çevirememekle birlikte önemli bir psikolojik etki yaratmış ve 1853-1856 Kırım Savaşı’ndan sonra Rusya’ya yeniden saldırma cesaretini güdülemişti. Bu olay üzerine Rusya 2 Kasım’da, İngiltere ve Fransa 5 Kasım’da Osmanlı Devleti’ne savaş ilan ettiler. Osmanlı Devleti de bunlara 12 Kasım1914’te karşılık verdi.

29 Ekim baskınından sonra Ruslar, Osmanlı hükümetinin uzlaşma teklifini kabul etmemiş, Kafkas Ordusu, 1 Kasım 1914’te harekete geçmişti. Bir süre sonra Karadeniz sahilindeki Osmanlı şehirleri Rus savaş gemilerinin bombardımanlarına hedef olmaya başladı. Rus donanmasının hedefi Karadeniz’deki Osmanlı ticaretini ve bu sırada Trabzon üzerinden Kafkas Cephesi’nde mücadele eden III. Ordu’ya yapılan askeri nakliyatı durdurmaktı. Bu maksatla yürütülen mayınlama ve bombalama faaliyetlerinin amacı Türk donanmasının çıkışına engel olmak, Karadeniz sahilinde kömür nakliyatını sekteye uğratmak ve Kafkas Cephesi’nin ikmalini engellemekti. Bu amaca yönelik olarak Rus donanması, esas olarak Zonguldak, Samsun, Akçaabat ve Trabzon limanlarını kendisine hedef seçmişti. Rus donanmasının Karadeniz sahillerinde yürütmüş olduğu bombardıman faaliyetlerinin Müslüman halkın moralini bozup göçe yönelmesini sağlamak, Pontusçu faaliyetlerin ve Ermeni tedhişinin zemin kazanmasını temin etmek gibi başka sebepleri de bulunmaktaydı.

Rusların bu ileri harekâtının en önemli kısmı ise karada cereyan etti. Ancak Osmanlı ordusu Rusları, başlangıçta Köprüköy muharebelerinde (6¬12 Kasım 1914) durdurmuş, daha sonra geri çekilmeye mecbur etmişti. Bu arada Azap-İlimi hattına çekilen Ruslara yeni destekler geldi. 14-18 Kasım 1914 tarihlerinde gerçekleşen Azap Muharebelerinde de Ruslar geri püskürtüldü. Rusların gücünün öngörülenden zayıf olduğunun anlaşılması üzerine Osmanlı Genelkurmayı tarafından Trabzon ve havalisindeki birliklere, Batum Limanı’nı ele geçirmek için emir vermiş ve bu yönde hazırlıklar başlatılmıştı.