TRABZON HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRKTÜR – 6

Rusların ilerleyişi karşısında Türk kuvvetlerinin verdiği kayıplar her geçen gün daha da artıyordu. Zira çatışmalar sırasında Türkleri takip eden Rus kuvvetleri tarafından 2’si binbaşı olmak üzere toplam 19 Türk subayı esir alınmış, 250’den fazla askeri üs ile bir alay bayrağı da ele geçirilmişti. Diplomatik bir kaynaktan alınan bilgiye göre Ruslar, Trabzon’un çevresini güçlü bir şekilde kuşatmıştı. Yapılması muhtemel saldırı, deniz tarafından kuzeyden, kara tarafından ise doğu ve güneyden olacaktı. Rus takviye birlik-leri de donanmanın koruması altında Trabzon’un bir kaç mil doğusundan şehre doğru ilerliyordu. Üç yanı Rus kuvvetlerince sarılan Trabzon’da, artık son direniş ümitleri de kayboluyordu. Zira 18 Nisan tarihli bir gazetede verilen haberde Rusların Sürmene’yi de ele geçirdiği ifade ediliyor, Rus birliklerinin Trabzon’a sadece 20 mil mesafede bulunduğu belirtiliyordu.

İşgalden hemen önce İngiliz basınında çıkan haberlere bakılırsa Trabzon’un düşmesi an meselesiydi. Bu durumdan oldukça memnun olan İngilizlere göre Trabzon’un elde edilmesi, Rus ordusu ve General Judeniç (Yudeniç) için iyi bir paskalya hediyesi olacaktı. Şehrin savunmasının oldukça yetersiz olduğuna dikkat çeken İngilizler, çetin arazi şartları nedeniyle Kafkas işçilerinin bölgeye silah sevkiyatı yapmakta zorlandıklarını, bu arada Rus savaş gemilerinin de şehri bombalamaya devam ettiğini ifade ediyorlardı. Aynı günlerde bir başka haberde ise Erzurum’un düşüşünden sonra Rusların hızla Trabzon’a ilerlediği ve Trabzon’un, Karadeniz in doğusunda bulunan en önemli Türk limanı olduğu belirtiliyordu. Pazar’ın işgalinin ardından Rusların sahil boyu ilerleyişlerinde birçok ciddi zorluğun üstesinden geldikleri ve ilerleyişin Karadere’de bir süreliğine durakladığı ifade edilen haberde, zorlu arazi yapısına sahip bulunan Karadere civarında ciddi bir direniş yaşandığından bahsediliyordu. Söz konusu haberin son kısmında Breslau zırhlısının Rus ilerleyişini durdurmak için gönderildiği, fakat Rus savaş gemileri yaklaş-tığında oradan uzaklaşmak zorunda kaldığı, Rus deniz ve kara kuvvetlerinin birlikte çalışması sonucunda öngörülen planın aksamadan yürüdüğü ifade edilmiştir. Bu durum karşısında Türklerin çaresiz kaldığı, 45-50 bin dolayında nüfusa sahip olan ve gümüş telkâri işi ile uğraşılan Trabzon’da halkın, batıya Giresun’a veya güneye Gümüşhane’ye sığınmak zorunda kalacağı öne sürülmüştü.

Takvimler 18 Nisan 1916’yı gösterdiğinde Trabzon kenti, Ruslar tarafından işgal edilmişti. İşgalden hemen önce, 15/16 Nisan gecesi, Türk halkının büyük çoğunluğu şehri terk etmişti. Yerli Rumlar 18 Nisan’da Rus yetkililere haber göndererek Türklerin şehri boşalttığını bildirmiş, dolayısıyla Trabzon’un bombardıman edilmemesini rica etmişlerdi. Böylece Ruslar hiçbir direnişle karşılaşmadan Trabzon’a girmişlerdi. Bu gelişme İngiliz basınında da gündemin en önemli maddelerinden biri olmuştu. Örneğin 20 Nisan 1916 tarihli gazetelerde çıkan haberlere bakıldığında, Rus ilerleyişi ve işgalinin en ince ayrıntısına kadar ele alındığı görülmekteydi. Bu haberlerden birinde Türklerin, Almanların tavsiyesiyle hem karadan hem de denizden gelebilecek saldırılara karşı çok sayıda batarya kurarak silahlandığı, ellerindeki mühimmatı betonla kaplanmış depolarda gizlediği, Rus filosuna ciddi zarar verebilecek ağır silahlar konuşlandırdıkları, ancak Rusların bu duruma karşı tedbirli davranarak hemen saldırıya geçmediği ifade edilmiştir. Türklere ait sahil civarında konuşlanmış denizaltı olabileceği ihtimalini de dikkate alan Rus filosunun, Trabzon’un batısına çıkarma yaptığı, Türklerin ise şehrin yaklaşık on mil batısında savunmaya çekildiği belirtilmiştir. Ardından Türk savunma mevzilerine yönelik olarak yapılan ani saldırıyla, Türklerin kalbine ağır bir darbe indirilerek stratejik mevkilerden geri püskürtüldüğü vurgulanmıştır. Zamanlamasının oldukça isabetli olduğu belirtilen Rus saldırısıyla bölgedeki Türk direnişini desteklemesi muhtemel birliklere hareket alanı bırakılmadığı ifade edilmiştir. Özel muhabirlerden edinilen bilgilere göre, Rus kuvvetlerinin elde ettikleri bu başarı, Türkler için felaket anlamı taşıyordu. Türkler artık Giresun’dan, Sivas’a kadar hiçbir yerde savunma hattı oluşturamazdı. Trabzon’un ele geçirilişiyle birlikte bütün Doğu Anadolu ve Rus Kafkasya’sını fethetmeyi düşünen Enver Paşa ve onun Alman danışmanları başarısızlığa 33 uğramıştı.

İngiliz basınında Trabzon’un işgalini konu edinen haberlerden birinde, yürütülen askeri operasyonun tüm ayrıntılarının ortaya konulduğu görülmektedir. Haberde, Trabzon’un doğusunun, Rusların üstün askeri gücüne engel çıkarabilecek derecede dağlık arazi yapısına sahip olduğu, fakat Nisan ayı ortalarında hava ve deniz kuvvetlerinin ortaklaşa yaptığı bir saldırılarıyla Türk hatlarının gerisine indirme yapıldığı ifade edilmiştir. Ana hedef olarak Vitze/Fındıklı Nehri yakınlarındaki Türk bölgesinin 15 mil batısında ve Trabzon’dan 60 mil uzaklıktaki Atina/Pazar’ın seçildiği ve planın başarıya ulaştığı ifade edilen haberde, savaş gemilerinin de desteğiyle sahile çıkarma yapıldığı, 4 Mart’tan iki gün sonra Rize Limanı’na ulaşıldığı belirtilmiştir. Operasyonda deniz filosunun kritik rol oynadığı ve son bir kaç günde Trabzon sahillerine hızlı ve ağır bir bombardıman gerçekleştirildiğinden söz edilmiştir. Manevranın geri kalan aşamaları, savaşı günü gününe takip eden muhabirlerden birinin günlüğünden alınan notlarda şu şekilde ortaya konulmuştur.