TRABZON HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRKTÜR – 6

Bu veriler içerisinde üç husus, çalışmanın konusu açısından son derece önemlidir. İlk olarak, daha önce de bahsedilen, Türkiye’nin doğusundaki halkın daha çok Kafkas ve doğu bölgeleri menşeli, batısındaki halkın da daha çok Balkanlar ve batı bölgeler menşeli olduğu ön kabulünün, en azından Türkiye’nin doğusu itibariyle doğrulandığı görülmüştür. İkinci önemli veri, Trabzon’a gelen göçlerin %12’sinin Konya’dan gerçekleşmiş olmasıdır. Bu rakama Karaman cevabı verenler de dâhildir. Zira katılımcıların bir kısmı Konya, bir kısmı da Karaman’dan geldiklerini beyan etmişlerdir. Konya ve Karaman’dan Trabzon’a gelenlerin oranının, Türkiye içinde diğer bütün merkezlerden gelenlerin oranını geçmiş olması son derece kayda değerdir. Bu durum, Konya ve Karaman’dan Trabzon’a göç konusunda özel bir eğilim olduğunu göstermektedir. Bu eğilim muhtemelen idari bir tasarrufun neticesidir. Osmanlı Devleti muhtemelen eski Selçuklu Devleti ve Karamanoğulları Beyliği’nin merkezlerindeki Müslüman nüfusu ve özellikle Türkmen leri yeni fethedilmiş olan ve Müslüman nüfusa da ihtiyacı bulunduğu düşünülen Trabzon’a göndermek için özel bir politika izlemiştir. Bu politikanın eseri olarak, bugün Trabzon’da oturan nüfus içerisinde ailesinin Konya ve Karaman’dan geldiğini beyan edenlerin oranı ile Trabzon’u çevreleyen dört sınır ilden geldiğini söyleyenlerin oranı neredeyse eşit durumdadır. Üçüncü önemli nokta, yine benzer bir şekilde, Trabzon’a gelenler içerisinde Maraş’tan göç edenlerin %9’luk yüksek oranıdır. Bu durum da son derece manidar ve anlaşılır bir durumdur. Zira Maraş merkezli Dulkadiroğulları Beyliği, Osmanlı Devleti’ne en son katılan beylik olarak, burada meskûn veya konargöçer Türk- menlerin uygun yerlere dağıtılması ve iskân edilmesi gerekmiştir. Bu uygun yerlerden ilki, yeni fethedilmiş olan ve nüfusa ihtiyacı bulunan Trabzon olmalıdır.

Bugün Trabzon’da özellikle Of ve Çaykara ilçelerindeki köylerin bir bölümü Maraş’tan geldiklerini beyan ederler. Hatta bu köylerden birisinin adı doğrudan Maraşlı köyüdür. Of ve Çaykara bölgelerinde yaşayan halk arasında bugün söylence halinde birçok ilgili hikâye ve rivayet dolaşmaktadır. Maraş’tan gelen nüfusun, hocaların, âlimlerin bölgeyi İslamlaştırdığından bahsedilmektedir. Araştırma sürecinde çeşitli vesilelerle bu köylerden bazılarına gidilmiş ve durum yerinde de bizzat müşahede edilmiştir. Bu tarihi, sosyal realiteye istinaden bölgeden bazı araştırmacıların Maraş’a gittiği ve Trabzon’daki Maraşlıların akrabalarını araştırdığı bilinmektedir. Yapılan çalışmalarda bazı ailelerin akrabalarına da tesadüf edilmiştir. Bu bölgeye, daha önce bahsedilen Osmanlı devlet politikasına istinaden Maraş ve yöresinden Müslüman Türk nüfusu getirildiği anlaşılmaktadır. Sadece Maraş değil, Van ve yöresi de bu kaydın içindedir. Nitekim büyük tarihçi ve Selçuklu uzmanı Prof. Dr. Osman Turan da Çaykara’nın bir köyünden olup, dedelerinin Van’dan geldiği ve kendilerine bu köyde “Vanlılar” dendiği bilinmektedir. Benzer bir şekilde, bugün Of ve Çaykara ilçelerinde yaşayan, Trabzon’un ve Türkiye’nin diğer bölgelerine dağılmış bulunan Dilaveroğulları sülalesi de Van’dan gelmiş olup, hala bir kısmı Van’da yaşamaya devam etmektedir. Son olarak, kabaca iki asır öncesine kadar Trabzon’da Of kazası merkezli bir yerleşime sahip bulunan ve Trabzon’daki en büyük nüfuslu sülalelerden birisi olan Fettahoğlu veya Hacıfettahoğullan ile yine bu sülalenin akrabası olan Kaldırımoğulları sülalesi de dâhil olmak üzere, Trabzon’a Maraş’tan geldiği hatta Fettahoğulları oymağının vaktiyle Maraş’taki Dulkadiroğulları Beyliği’nin önemli bileşenlerinden olduğu bilinmektedir.

Bütün bu veriler, Trabzon nüfusunun önemli bir bölümünün son derece manidar bir şekilde Konya, Karaman ve Maraş gibi Anadolu’da Osmanlı idaresi altına en son giren Türkmen merkezlerinden göç ederek geldiğini veya göç ettirildiğini göstermektedir. Bu nüfus burada birbiriyle ve buluştuğu diğer nüfusla karıştığı gibi, il içi ve il dışı tekrar göç süreçleri yaşamıştır. Etnik, demografik ve kültürel anlamda bugünkü Anadolu, işte bütün yönleriyle bu göç olgusunun ürünüdür.

Derinlemesine Mülakatlarda Göç ve Etnisite

Daha önce de belirtildiği gibi, saha çalışması kapsamında Karadeniz Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğrencilerinden 166 kişiyle derinlemesine mülakat yapılmıştır. Anket sorularına daha detaylı cevap almanın umulduğu bu mülakatlardan bazıları son derece dikkat çekmekte ve kalanlar için fikir verici mahiyettedir. Kendileriyle derinlemesine mülakat yapılanların % 10’u kadarını teşkil eden 16 katılımcının cevaplarını burada özet olarak da olsa aktarmak fikir verici olabilir. Bu sayının 9’unu Trabzon-lular, 3’ünü Rizeliler ve kalan 4’ünü de Türkiye’nin diğer yerlerinde ikamet eden katılımcılar oluşturmaktadır.