TRABZON HAVALİSİNDE YAŞAYANLAR ÖZ VE ÖZ TÜRKTÜR – 6

Azmi Efendi tarafından merkeze yollanan raporlarda, bölgede Tanzimat ilkelerinin uygulanması için zamanın henüz erken olduğu ifade edildi. Bu raporlardan birinde vergilerden söz edilerek Trabzon’da bulunan âyan ve ağaların “Öteden beri vergi vermemeye alışmış olmalarıyla o makulelere vergi tarhı uymayacağından bunların ve amelmânde sıbyan ve ihtiyar makuleleri ifrâzıyla mâdâ kâr ve kisbe muktedir olanlar 10 –12 kısma taksim olunarak hal ve tahammüllerine göre vergi tahsis olunması” gerektiği önerildi. Ancak bu önerinin gereği için de uygulamanın önündeki engellerin bertaraf edilmesi icap ettiğinden Trabzon Valiliğine yollanan bir yazı ile bölgede Tanzimat’ın uygulanmasının ileri bir tarihe ertelendiği bildirildi.

Yeni usullerin bölgede uygulanmasında en önemli adım Hazinedarzâdelerin valilik görevinin son bulmasıyla atıldı. Bu aileden olan Abdullah Paşa, rahatsızlığı sebebiyle görevinden alınarak dilediği yerde ikamet etmeye memur edildi (1845). Abdullah Paşa’nın azledilmesinden sonra gelen

valiler, asıl Tanzimat valileridir denilebilir. Zira bu şahsiyetlerin hem yerel hanedanlardan olmayışları, hem de uzun süre görevde kalmayışları Tanzimat’a karşı bir tavrı benimsemelerini engellemekteydi. Üstelik Damad Halil Paşa, Tanzimat’ın ilanı ve sonrasındaki safhada merkezdeki çeşitli görevlerde bulunan bir bürokrat idi. Kendisi Şubat 1846’da Trabzon valiliğine tayin edilmişti.

Tarihçi Lûtfi Efendi bu atamada Trabzon’da Tanzimat’ın bir türlü uygulanamaması ile merkezdeki devlet adamları arasındaki rekabetin etkili olduğunu ifade ederek şunları aktarmaktadır:

“Bu tevcîhâtta birkaç türlü ledûnniyât vardır. Birincisi ve zahircesi  Trabzon eyâletinin dahi tensîkât-ı mülkiyye usulüne tatbîki, ikincisi Husrev Paşa devrinin tekerrürü münâsebetiyledir. Çünki Husrev Paşa tarafdârı olmayanların teb’îdi mültezem idi. Abdullah Paşa’nın hanedân-ı mahalliden olmasıyla tanzîmât-ı matlûbenin icrâsına vâsıta olamayacağı mutâlaasıyla bir taş ile iki kuş avlanmış oldu.

Halil Paşa, Husrev Paşa’nın çırağ-ı mahsusu olduğu ma’lûm ise de padişâha damadlıkla müşerref ve efendisine seraskerlikte halef olması beynlerinde bâis-i münâferet olmuş idi. İşte bu mutâlaaya mebnî Halil Paşa İstanbul’dan ayrılmış demekdir.”

Ticaret Nazırı Damad Halil Rıfat Paşa’nın Trabzon’a tayini yeni usulü uygulamaya yönelik teşebbüsleri hızlandırdı. Halil Rıfat Paşa, bir taraftan Karadeniz Bölgesinde hüküm süren asayişsizlikleri önlemeye çalışırken, diğer taraftan Trabzon – Erzurum yolunun tesviyesi, Gümüşhane maden ocaklarındaki üretimin artırılması, idareye yaptıkları yardımlar dolayısıyla ahalinin ileri gelenlerine nişan ve rütbeler ihsan edilmesi dolayısıyla genel bir hoşnutluk meydana getirdi. Halil Rıfat Paşa’nın bir yılı aşkın valiliğinin sonuna doğru Trabzon’da hükümet ile halk arasında sağlıklı ilişkilerin kurulduğu ve bölgede Tanzimat’ın uygulanmasına müsait bir zemin oluşturulduğu kanaati hâkim oldu. Halil Rıfat Paşa’nın yerine eski Rumeli Mutasarrıfı olan Saraylı Râgıb Paşa vezaret rütbesiyle atandı ve Tanzimat’ın uygulanması işi ona havale edildi. Kendisine yardımcı olmak üzere vilayet defterdarlığına da eski Tophane Nazırı Arif Zeki Efendi getirildi. Fakat Ragıb Paşa Trabzon’a vardıktan az bir zaman sonra Trablusgarp valiliğine tayin edildi ve yerine Tırhala Mutasarrıfı Tepedelenlizâde Veli Paşazâde İsmail Rahmi Paşa getirildi90. Rahmi Paşa’nın dönemi bilhassa Trabzon ve çevresinde Tanzimat’ın uygulanması açısından önemli gelişmelere sahne oldu. Valiye yapılacak uygulamalar hakkında ayrıntılı talimatnameler yollanarak Mart 1847’den itibaren yeni usullere geçilmesi için çalışmalar yapılması emredildi.

Yalnız malî bakımdan yılbaşının yaklaşması dolayısıyla bir kısım hususların tatbiki sonraki senelere bırakıldı. 11 Mart 1847 tarihli bir irade ile vilayete yollanan talimatnameye göre Trabzon’da Tanzimat’a geçiş için şunlara dikkat edilecekti: