OSMAN GAZİ’DEN MEHMET VAHDETTİN’E KADAR GEÇEN DÖNEME AİT OSMANLI BAŞBAKANLARI, OSMANLI SADRAZAMLARI VE ÖZ GEÇMİŞLERİ -3

Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa

Safranbolulu İzzet Mehmet Paşa I. Abdülhamit saltanatında, 4 Ağustos 1774 - 6 Temmuz 1775 ve 20 Şubat 1781 - 25 Ağustos 1782 tarihleri arasında toplam iki yıl beş ay altı gün, III. Selim saltanatında 19 Ekim 1794 - 30 Ağustos 1798 tarihleri arasında üç yıl on ay on iki gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. II. Mahmut ve Abdülmecit saltanatlarında sadrazamlık yapmış Darendeli Topal İzzet Mehmet Paşa ile karıştırılmamalıdır.

Bebek sahilinde III. Selim`in kızkardeşi Beyhan Sultan Sahilsarayı`nın üst setinde padişaha mahsus inşa ettirdiği (günümüzde de bir ismi İzzetabad Kasrı diğer ismi Boyalı Köşk olan) kasrın (15 Mayıs 1798`de Arnavutköy semtini ve Akıntıburnu ötesini kül eden bir yangında yok olması nedeniyle sadrazamlıktan azledilmiştir. Önce Sakız Adasına sürülmesine karar verilmiş, sonradan sürgün yeri Manisa`ya çevrilmiştir. 18 Eylül 1812`de Manisa`da vefat etmiştir. Köşk ise 1800-1804 arasında yeniden inşa edilmiştir.

Yeğen Seyyid Mehmet Paşa

Eğirdir'in Barla nahiyesi halkından olup Belgrat serdengeçti ağalarından Hacı Yusuf'un oğludur. 1139 H. - 1726 M.'da memleketinde doğmuş, 1155 H. - 1742 M.'de İstanbul'a gelmiş, yeniçeri ocağına girmiş, bu da babası gibi Belgrat serdengeçti ağası olup bir fitne çıkardığından dolayı Alâiye tarafına kaçmıştır. Gittiği yerde de rahat durmayan Yeğen Mehmet, İstanbul'a gelip elli bin kuruş rüşvet verdikten sonra kendisini affettirerek 1182 H. - 1768 M. seferinde yeniçeri serdarlığı ve turnacıbaşı pâyesiyle Isakçı köprüsünün muhafazasına memur edilmiştir.

1184 H. - 1770 M.'te serdar-ı ekrem Halil Paşa'nın mağlûbiyeti esnasında asaleten turnacıbaşı olmuş ise de, Silâhtar Mehmet Paşa'nın serdar-ı ekremliği sırasında fitne çıkarıcı hareketinden dolayı Varna'ya sürgün edilmiş ve oranın ağalığı verilmiştir.

Yeğen Mehmet Ağa daha sonra ocağında seksoncu başı 1186 H. - 1772 M.'de zağarcıbaşılıkla Silistre tarafına memur olmuş ve orada hayli iş gördüğünden dolayı 1187 Muharrem - 1773 Mart'ta kul kethüdası olarak bir muharebede muvaffakiyet gösterdiğinden dolayı 17 Rebiulevvel 1187 - 8 Haziran 1773'te yeniçeri ağalığına tayin olunarak 16 Şaban - 1773 Ekim'de vezirlik ile ağapaşa olmuştur.

1774 te Osmanlı - Rus harbinin sona ermesiyle ordunun avdeti esnasında sadrâzam Muhsinzâde'nin vefat etmesi üzerine Yeğen Mehmet Paşa, ordu kaymakamı olarak kapıkulu ocaklarını İstanbul'a getirmiş ve yirmi beş gün sonra da yeniçeri ağalığından alınarak 1188 Receb - 1774 Eylül'de Silistre valiliğine gönderilmiştir.

Yeğen Mehmet Paşa bundan sonra Vidin muhafızı, ikinci defa Silistre valisi, Kırşehir mutasarrıfı ve 1193 H. - 1779 M.'da Anadolu valisi olup bir sene sonra Alâiye sancağına tayin suretiyle soğukluk gösterilerek oraya varır varmaz üzerinden vezirliği de alınarak memleketinde oturtulmuştur. 1195 H. - 1781 M. de vezirliği tekrar verilerek Hotin muhafızlığına tayin edilen Yeğen Mehmet Paşa, bir sene sonra Tırhala sancağına naklolunarak 19 Cemaziyelevvel 1196 - 2 Mayıs 1782'de Rumeli valiliğine tayin edilip aynı sene Ramazan 16 (25 Ağustos)'da İzzet Mehmet Paşa'nın ikinci defaki sadaretteden azli üzerine bir iş görür ümidiyle sadrâzam olmuştur.

Yeni sadrâzam muvafık bir iş görmedikten başka, gayet kinci ve intikamcı olduğundan, evvelce gücenik olduğu kimseler hakkında intikam almak sevdasına düşüp ve hattâ bu arada eski sadrâzam Silâhtar Mehmet Paşa'yı Erzurum valiliğinden azil ve malını müsadere ile kendisini Niğde'de ikamete memur edip öldürmek istemesi ve bu suretle bir hayli devlet adamlarını kırmasından dolayı, sadarete tayininden dört ay dokuz gün sonra, yani 25 Muharrem 1197 - 31 Aralık 1782'de azil ve malı müsadere edilmeden derhal Vidin muhafızlığına tayin olunmuştur.

1198 Şevval - 1784 Ağustos'ta İnebahtı sancağına tayin olundu. Bu sırada Mısır'da kölemenlerden Murat Bey hasımlarına galebe ederek bütün nüfuzu eline alıp beğenmediği Mısır valisi eski sadrâzamlardan Silâhdar Seyyid Mehmet Paşa'yı Mısır'dan çıkarmıştı. Bunun üzerine, onun yerine zorlu bir vezirin Mısır valiliğine gönderilmesi icab ettiğinden, 1199 Safer-1784 Aralık'ta hükümetçe yapılan görüşme neticesinde İnebahtı muhafızı Yeğen Seyyid Mehmet Paşa'nın Alâiyeli olması, Mısır'da birçok Alâiyelinin bulunması ve kendisinin ocaklı olması sebebiyle Mısır'daki ocaklıların kendisine meyledecekleri düşünülerek, onun Mısır'a tayini münasip görülmüştür. Bunun üzerine Yeğen Mehmet Paşa'ya, Alâiye veya münasip bir mahalle çıkarak kapısını (maiyyetini) tanzim ile acele Mısır'a gitmesi emrolunmuştur (1199 Safer ortaları — Aralık sonları).

Yeğen Mehmet Paşa'nın maiyyetini tertip ile Mısır'a gitmesi ancak 1200 Muharrem başlarına (1785 Kasım) tarihine kadar uzamış ve bu sırada Mısır'da karışıklık en had derecesini bulmuş ve bunun da bir iş başaramayacağı anlaşıldığından, Mısır işi kaptan-ı derya Gazi Hasan Paşa'ya havale olunmuştur. Filhakika Gazi Hasan Paşa, Mısır'da icab eden temizliği yaptığı sırada vali Yeğen Mehmet Paşa'nın, pâdişâhça istenen Mısır vergisini azaltacak yerde kendisine menfaat temini için zam yapmış olması şikâyete neden olduğundan, Gazi Hasan Paşa'nın yazması üzerine 1200 Zilhicce - 1786 Kasım'da Diyarbakır valiliğine naklolunmuştur.

1201 H. - 1787 M.'de Vidin seraskeri bulunan Yeğen Mehmet Paşa, Rus - Avusturya seferi esnasında Rumeli'den İsmail ordugâhına asker şevkine memur edilip hemen arkasından da İsmail seraskeri eski sadrâzam Şahin Ali Paşa'nın yerine İsmail seraskeri olmuş ve vazifesi başına giderken 25 Safer 1202 - 6 Aralık 1787 de vefat ettiğinden, İsmail seraskerliği ikinci defa Şahin Ali Paşa'ya verilmiştir.

Yeğen Seyyid Mehmet Paşa, sadarete ehil bir vezir olmadığı gibi iyi bir vali de değildi; ancak hudutlarda kendisinden bir hizmet beklenmişti. Tercüme-i halini yazanlar, inatçı, tahrikçi ve tamahkâr olduğun beyan ediyorlar.