II. Mahmut İcraatlarının Önemi ve Atatürk Dönemi İcraatlarına Öncülüğü Hakkında Düşünceler

Bundan sonra II. Mahmut, Eflâk – Boğdan (Romanya) ve Sırbistan eyaletlerine iç bağımsızlık vermekle, Doğu Karadeniz kıyılarında bir arazi şeridini de Rusya’ya bırakmakla beraber, Mısır hariç, diğer eyaletleri sıkıca İstanbul’a bağladı, derebeylerinin çoğunu ortadan kaldırdı. Bunların içinde en güçlüsü olan Tepedelenli Ali Paşa idam edildi, idaresinde bulunan eyaletler sıkı sıkıya hükümetin kontrolüne geçti.

II. Mahmut, Mısır meselesini halledemeden öldü. Devlete isyan eden Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa, oğlu İbrahim Paşa’nın Türk subaylarından kurduğu modern ordu sayesinde, daha birkaç eyaleti elinde tutuyordu. Kuruluş halinde bulunan Türk ordusunu birkaç kere bozguna uğratan İbrahim Paşa, Kütahya’ya kadar geldi. II. Mahmut, «denize düşen yılana sarılır!» diye tarihe geçen sözünü söyleyerek, Rusya ile Hünkâr İskelesi Antlaşmasını yaptı. Ruslar, gerekirse, Mehmet Ali Paşa’ya karşı Osmanlı hükümetine yardım edecekti. Bu durum, Boğazlara yaklaşan Rusların ılık denizlere inmek ihtimalini doğurduğu için İngiltere’yi kuşkulandırdı. Bu suretle İngiltere, Mehmet Ali’ye kesin şekilde cephe almak zorunda kaldı. Bu siyasetin meyvelerini toplamak, II. Mahmut’tan sonra Büyük Reşit Paşa’ya nasip oldu.

II. Mahmut, Osmanlı tarihinin en buhranlı zamanlarından birinde saltanat sürmüştür. II. Mahmut’la Osmanlı’da modern devir başladı. Dağılmakta olan eyaletler toplandı, tamamen merkezi bir idare kuruldu. Saray teşkilatından başlayarak bütün devlet teşkilatı yenileştirildi. Harbiye, Tıbbiye, daha başka okullar kuruldu, Avrupa’ya öğrenci gönderildi. Fransızca’ya öğretimde büyük önem verildi. Hariciye nazırlığına Mustafa Reşit Paşa getirildi. «Takvim-i Vekaayi’» adiyle resmi devlet gazetesi kuruldu. Matbaacılığa önem verildi. Buhar kuvvetine dayanan modern sanayi benimsendi, ilk fabrikalar kuruldu. Buharlı gemi Türkiye’ye girdi. Avrupa icatları, birkaç yıl ara ile gecikilmeden kabul edildi. Parasız mecburi ilköğretim kanunu çıkarıldı. Batı eserlerinden çevirilere hız verildi. Batı musikisi ciddi olarak Osmanlı’ya sokuldu; Mızıkay-i Hümayun kuruldu. Resmi kıyafet olarak fes ve pantolon kabul edildi.

II. Mahmut, büyük bir hattat olarak da kabul edilir. Türk musikinin son büyük koruyucusudur. Kendisi de ney ve tambur çalardı. 30 kadar şarkı bestelemiş, Batı musikisi tarzında bir marş da yazmıştır. «Adli» mahlası ile güzel şiirler yazmıştır.

Nazik ve yakışıklı, soğukkanlı ve cesur, fedakar ve lütufkardı. Devrinin büyük hükümdarı olduğu konusunda Batı tarihçileri müttefiktir. Divan Yolu’ndaki muhteşem türbesine gömülmüştür; yanında küçük oğlu Sultan Aziz ile torunu II. Abdülhamit gömülüdür.

II. Mahmut’un ölümüyle Tanzimat devri başlar. Bu devre Mustafa Reşit Paşa damgasını vurmuşsa da, yapının gerçek temellerini II. Mahmut atmıştır.

Şunu vurgulamak isterim ki II. Mahmut Osmanlı devletinde milli orduyu başlattığı gibi geçicide olsa kabine sistemini Osmanlı devletinin bir kabine sistemiyle bir hükümet eliyle yönetilmesini ilk başlatan padişah ilk başlatan şahsiyet olduğunu da rahatlıkla söyleyebiliriz Aynı padişah eğitim sisteminde de sağlık sisteminde de bir oranda da hukuk sisteminde yenilikler yapmış Osmanlı Devletini padişah ve halife olan şahsın keyfiyetine göre yönettiği sistemsiz bir devlet olmaktan çıkarmıştır.

Yine şunu da vurgulamak isterim ki onun ortaya koyduğu milli ordu sistemi ülkemizin son dönemlerinde görülmeye başlayan paralı askerlerin ortaya çıkmasına kadar değişmeden devam etmiş yine II. Mahmut’un ortaya koyduğu kabine sistemi hükümetle yönetim şekli de ülkemizde son dönemde ortaya çıkarılan cumhurbaşkanlığı yönetim sistemiyle ortadan kalkmıştır. Bu nedenle diyebiliriz ki II. Mahmut’la başlatılan devam edip Mustafa Kemal’in yaptığı inkılaplar ve yeniliklerle getirdiği cumhuriyet rejimi laik parlamenter sistemle kuvvetler ayrılığı prensibiyle taçlandırılan sistem bu son dönemdeki değişikliklerle ortadan kalkmaya başlamıştır düşüncesindeyim.

Bu yüzdendir ki ülkemizdeki ilerici gençlik başta olmak üzere ilerici kesimin cumhuriyetçi laik kesimin II. Mahmut’un icraatlarını çok iyi inceleyip irdelemeleri Atatürk devri icraatlarıyla kıyaslayıp benzerliklerine dikkat etmeleri gerekir kanaatindeyim umarım böyle bir irdeleme Atatürkçü cumhuriyetçi laik bir Türkiye’nin ilelebet devamına katkıda bulunur.