EOLYA VE MEZYA BÖLGESİ ESKİ YERLEŞİM YERLERİNİ TANIYALIM

NEANDREİA

Eski çağ Eolla'sının bizce en önemli kentlerinden biridir. Bugünkü Ezine kasabasının güneybatısındaki Çığrı Dağı üzerindedir. Harabeler Çığrı Dağı'nın kuzeybatısındaki kesimde yer alır.

Kent Anadolu'da, sadece arkaik ve klasik (helenistik) çağları yaşamış, bu çağlar sonunda terk edilmiş ender yerleşim yerlerinden biridir, bu özellikte başka şehir bulmak oldukça zordur. Bu nedenle eolia için, arkaik ve klasik devir şehirleri hakkında en doğru değerlendirme yapabileceğimiz açık bir laboratuvar durumundadır. Eski yazarların ifadesine göre, bu kent bir Eoi kentidir, Troas kazılarına göre yapılacak bir tarihlendirme, Eollerin bu böl­geye, MÖ. VIII. yüzyılda yerleşmeye başladığını kabul eder. Buna dayana­rak Neandreia için kuruluş tarihi olarak, M.Ö. VIII. veya VII. yüzyılı kabul " ederiz, özgür devrini müteakip Atik-Delos. Deniz Birliği içerisinde yer aldı­ğını, Pers hâkimiyetini yaşadığını söyleyebiliriz. İskender Devleti içerisinde yer aldığını gördüğümüz kent Diadohlar, dönemini de yaşamıştır. Antigonas döneminde, yeni kurulan Aleksandreia Troas'a yerleşmeye mecbur tutul­muştur.

Aleksandreia Troas Neandreia kentinden başka çevredeki şu kentlerde tabi tutulmuştur: Büyük Menderes Vadisindeki Kebrene, Skepsiv dağ şehir­leri, güneybatı sahillerindeki Kolonai, Larissa, Hemaksitos kentleri.

Bu mecburi yerleşme nedeniyle boşaltılan kent, olduğu gibi bırakılmıştır. Bırakılan kent günümüze çok az bozularak gelmiştir. Şehrin günümüze ka­lan Nümizmatik unsurları, B.V. Head tarafından M.ö. 431-310 arasına tarihlendirilmişlerdir. Sikkeler üzerindeki başlıca figür, Apollan baş figürüdür. Ayrıca otlayan at tasvirli figürlere sahip sikkelerde mevcuttur. Sikkelerde başı bulunan Apollon şehrin baş tanrısıdır diye rahatça söyleniliriz. Fakat kazılarda şehirde bulu­nan tapınağın Zeus adını taşıması durumu karıştırır.  Gerçi şehir harabeleri arasında Apollon Tapınağının olma İhtimali bulunan bir düzlük durumu açığa çıkarır. Bu nedenle Apollon şehrin baş tanrısıdır diye rahatça söyleyebiliriz. Zaten Eolia için Apollon Zeus'tan önemlidir. Şehrin dininde, diğer Mlkenai (Mykenai) mitolojisindeki tanrıların da önemi olduğunu, yer aldığını söyle­mek yerinde olacaktır. Şehir 1885'te Frank Colverfin, Strabon'un tariflerine dayanarak yaptığıaraştırmayla ortaya çıkarılmıştır. Bubilim adamı tüm es­ki kaynakları toplayarak, Çığrı Dağı'ndaki harabelerin Neandreia olduğunu ispatlamıştır. 1887 güz döneminde yaptığı araştırmalarda, buranın güneyba­tısındaki Kirtil yamaçlarında, daha sonra Aiol başlığı olarak ün yapacak, bir mimari unsuru yapıtaşı olarak kullanılmış bir vaziyette bulmuştuk.

R.Koldevvay 1889’da üç ayrı Çığrı Dağı'nda çalışıp, şehrin planını yapmış­tır. Tapınağı kazmış, mezarlarda ve evlerde araştırmalar yapmıştır. Bilhas­sa şehir surlarının planını kusursuz yapmıştır. Şehrin harap oluşunu sağla­yan nedenlerin başında depremler gelir. Daha sonraki dönemlerdeki tahrip-, lerde sularda büyük etken olmuştur, mesela surlarda bırakılan delikler, şe­hir terk edildikten sonra tıkandığından sular surların içine sızıp yıkılmaları­na neden olmuştur. Tahrip konusunda daha az etkenler arasında bitkilere de yer vermemiz gerekmektedir. Rüzgâr da tahrip etkenlerindendir. Şehir yapıları için en büyük tahripçi unsur insanlar olmuştur, bu İnsan tahribi terk edilişten günümüze kadar sürmüş ve sürmektedir. Tüm bu tahriplere rağ­men şehir Eolik yapısını koruyabilmiştir. Şehrin parçaları olan Agora, tapınak, surlar, tiyatro ve sair unsurlar hala gözler önünde durmaktadırlar. Bu şehir hakkında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları arasın­da bulunan detaylı bir eser mevcuttur. Aşkı Dil Akarca'nın "Kuzey Ege'de Ar­kaik ve Klasik Çağlara Alt Bir Şehir*; isimli eseri olan bu yapıt, bu konuda bilgi vermektedlr„bug1in harabeler yakınında Kayacık Köyü bulunmaktadır.

NEONTEİKHOS

Eoliste, Hermes ve Kaikos vadilerinde bir Amphitoktenia ( Amphiktyonia) şeklinde kümelenen on iki Eol kentinden biridir.

NOTİON

İzmir’in Güneyinde, bugün Gâvur köy denilen Alivyonlarla dolmuş bir koyda, ilk çağda kurulmuş bir Eol kentidir. Yakınında kurulmuş Lon kenti olan Kolophon ( Kolofon) kentine limanlık yapmıştır. Delos Birliğine üye olan şehir M.Ö 530 tarihinde Kolphon ile birlikte Persler tarafından işgal edilmiştir. Atinalı Pakhos tarafından kurtarılmıştır. Şehir lonia savaşlarında, Persler tarafından bir üs olarak kullanılmıştır. Efes ( Ephesos) kentini almak isteyen Isparta Kralı Lysandros tarafından bir donanma üssü olarak kullanıldı. Bu durum Efes’teki Alkibiades’in komutanı Antiokhos’un Lysandros’a yenilmesine kadar sürmüştür.( M.Ö.403)

Şehir M.Ö 334’te İskender egemenliğine girdi. İskender generallerinden Lysimakhos, buraları ele geçirdiğinde, Kolophon’u sürdüğü halde Notion kentine dokunmadı. Kolophon bir daha toparlanamadığından, Notion gelişti, ilerledi. Roma ve Bizans hâkimiyetlerini de gören şehir, Bizans’ın Asya ( Asia) Eyaleti içinde, pivkoposluk merkezi olmuştur.

1880’de arkeolog A. Fontrien şehri gezdi ve inceledi. Ele geçirdiği yazıtları yayınladı. 1904’te Schchhardt şehrin bir planını yaptı. Makridi Bey, önceleri Efes’teki Avusturya kazı heyetinin desteği ile daha sonra Atina’daki Fransız okulunun desteği ile kazılara ve incelemelere başladı. R.Demargel ve A. Laumonier gibi bilim adamları başkanlığında, bir kazı yapıldı. bu arada şehirdeki kutsal Athena Alanı ortaya çıkarıldı. Surlarla çevrili olan şehirde vadiye inen eğimli bir alana yer alır. Birisi merkezde, öteki doğuda iki Agora, Liman Athena Tapınağı ve doğuda kaya içine oyulmuş bir tiyatro vardır. Devamı yarın…