Cumhuriyetten Önce Kurulmuş Türk Cumhuriyetleri Hakkında Bilgi

1991 yılında Kırım'da yapılan seçimlerde başarı gösteremeyen Kırım Türkleri, Kırım - Tatar Milli Hareketi Teşkilatının başarılı çalışmaları sonucu, aynı yıl Kırım - Tatar Kurultayı'nda Kırım Cumhuriyetinden ayrı 33 üyeli "Kırım - Tatar Milli Meclisini" kurmuşlardır.

Bunun sonucu 1993 Kırım seçimlerinde, Kırım Yüksek Sovyeti 38 kişilik Kırım Parlamentosunda 14 milletvekilinin Türk olmasını kararlaştırmıştır. Bu seçimlerde 55 Rus, 14 Türk Mv. parlamentoya girmiş, Türk milletvekillerinden birisi başbakan yardımcısı, ikisi de bakan olmuştur.

1994 yılı Cumhurbaşkanlığı seçimleri Rusya ile Ukrayna arasında müthiş bir yarışa sahne olmuş, Rus ve Ukraynalı iki isimin katıldığı seçimlerde Rus aday kazanmış, Cumhurbaşkanı olan Rus MEŞKOV Rusya ile yakın ilişkiye girerek, hazırladığı yeni anayasada Kırım' ı Rusya Federasyonu'na bağlamaya kalkmıştır. Ukrayna bu anayasayı feshederek, Meşkov'un elinden bütün yetkilerini almış, yerine Ukrayna kökenli A. Lenoid KRAVÇUK'u devlet başkanı, Kırım Türk'ü Dr. İlmi ÜNER'i de yardımcısı olarak atamıştır. A. Lenoid KRAVÇUK'un başarısız idaresi üzerine 31 Mart 1995 yılında Kırım Hükümetini doğrudan Ukrayna Cumhurbaşkanlığına bağlamış, 20 Nisan 1995 yılında da Cumhurbaşkanlığı kaldırılarak yerine bir komisyon kurulmuştur.

Kırım Türkleri bu gelişmeler üzerine 26-30 Haziran 1996 tarihinde 3. Kurultaylarını yaparak yeniden 30 milletvekili seçmişler ve yeniden bağımsızlık deklarasyonu yayımlamışlardır.”

Türkiye Cumhuriyeti’nden önce Cumhuriyet yaşamış Türk illerinden biri de Azerbaycan sahasıdır. Buranında geçmişine baktığımızda Azerbaycan tarihi, Azerbaycan Cumhuriyeti hakkında şu bilgilere rastlarız:

“Azerbaycan tarihi M.Ö 6. Asırda görülmeye başlamıştır. Jeopolitik durumu itibari ile sürekli olarak istilalara uğrayan ve çeşitli devletlerin hâkimiyeti altında kalmıştır. Bu bölgede kurulan ilk devlet Atropates’in temellerini attığı krallıktır. Bu krallığın ismi zamanla değişmiştir. Sasanilerce Azurbaycan, Süryanilerce Azerbaigan olarak isimlendirilmiştir. İranlılar ve Türkler ise bölgeye Azerbaycan ismini vermiştir. Atropates’in krallığından sonra bu bölgeye sırası ile Selevkoslular, Ermeniler, Romalılar ve Samaniler hâkim olmuştur. Türklerin buraya asıl yerleşmeleri M.S dördüncü Ve beşinci Asırlarda gerçekleşmiştir. Yedinci asırdan sonra büyümeye başlayan İslam devleti Azerbaycan’ı fethe başlamıştır. Bu fetih hareketleri, 643’te bölge tamamı ile Müslümanların hâkimiyeti altına geçmesi ile tamamlanmıştır.

Azerbaycan’ın Tarihi

Eski zamandan orta çağa kadar Azerbaycan terimi coğrafi olarak günümüzde İran’ın bir bölgesi olan Azerbaycan için kullanılırdı. Şimdi ise Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bulunduğu yer ise Albanya veya Aran olarak bilinen bölgenin parçasıdır. Selçukluların Azerbaycan’da görülmesi ise 1015 – 1021 yılları arasındaydı. Bu dönemi de oğuzların göçleri sonucunda Azerbaycan’ın Türkleştirilme ve İslamlaştırılma süreci oldukça hızlanmıştır. 1136’da il Denizliler tarafınca Tebriz’de kurulan atabeyliğin egemenliği altına girmiştir. Azerbaycan birçok hanlıklar tarafından yönetilmiştir. Fakat 1813 yılında bu hanlıkların pek çok kısmı Rusya İmparatorluğu hâkimiyeti altına girmiştir. 1918 – 1920 yıllarında Kafkasya Kurultayı toplanmış ve 28 Mayıs 1918’de de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kurulmuştur. Kurulan bu devlet, Orta Doğuda ilk cumhuriyet olmuştur. Fakat 1920’de Kafkasya ötesi sosyalist Sovyet cumhuriyetler birliğine katılmıştır. 30 Eylül 1991’de SSCB çöküşü ile bağımsızlığını tekrar ilan etmiştir.

Azerbaycan’ı Kim Kurdu?

Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti Mehmet Emin Resulzade tarafından kurulmuştur. 1917’de Bağımsız Azerbaycan fikrini savunarak Müsavat Partisi’nin başkanı olmuştur. Türkistan’daki ve diğer Türk Cumhuriyetlerinin de Rusya’dan ayrılması ve Türk devletlerinin kurulması fikrini son derece savunuyordu. 28 Mayıs 1917’de de Azerbaycan Cumhuriyetini kurdu ve iki yıl cumhurbaşkanı oldu. Cumhuriyet 2 yıl yaşadı. Kızıl ordu Azerbaycan’ı işgal altına alınca Resulzade Almanya’ya gitti. İkinci dünya savaşı sonucunda Almanya teslim olduğu için Türkiye’ye geldi ve Ankara’ya yerleşti. 6 Mart 1955 tarihinde vefat etti.” Devam edecek…